ANKARA- Türkiye’de tarım konusunda en ehil gazetecilerden olan Ali Ekber Yıldırım’ın, “Yeni Tarım Düzeni” isimli kitabı SİA Yayınevi’nden çıktı.
Kitabında “Zengin toprakların yoksul insanları olmayı hak etmiyoruz” tabirleriyle Türkiye’nin üretim cenneti olduğuna dikkat çeken Yıldırım, üreticinin tarlada yaşadığı meselelere ışık tutarak, Covid-19 salgınıyla değişen ‘yeni tarım düzeni’ne vurgu yapıyor.
Tohumdan, gübreye, iklimden pandemiye, besin milliyetçiliğinden, tarlaya dayalı üretimin değerine kadar birçok mevzuyu ele alan Yıldırım, yakın gelecekte ülkelerin zenginliklerini tarımın belirleyeceği tezini ortaya koyuyor.
Ali Ekber Yıldırım ile yeni çıkan kitabının yanı sıra, iklim değişikliğinin tesiriyle tartışılmaya başlanan besin krizi tehlikesini, fiyatlardaki artışı ve tarımın geleceğini konuştuk…
Ali Ekber Yıldırım TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRME TARIM İLE BAŞLADI
Öncelikle yeni kitabınız “Yeni tarım düzeni” güzel, okuyucusu bol olsun. Türkiye’de iklim değişikliği, pandemi, üreticinin her alandaki maliyet artışlarının da tesiriyle en kıymetli gündem unsuru tarım. Siz de kitaplarınızda bahsediyorsunuz. Üretim cenneti pozisyonundaki Türkiye, nasıl oldu da yıllar içerinde ithalata dayalı bir modele dönüştü, daha da ileri gideyim ‘gıda krizi’ni konuşur hale geldi?
Türkiye’de bilhassa 1960’lı yıllardan sonra temel maksat endüstrileşme üzerinden şekillendi. 1980’lerden sonra bu amaca turizm de eklendi; fakat tarım daima art plana atıldı. Bu da tarıma gereken ehemmiyetin ve dayanağın verilmemesine yol açtı. Böylelikle 1980’lerden itibaren de Türkiye, tarım girdilerini ithal eden bir ülkeyken tarım eserleri de ithal etmeye başladı. Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’nın metropol ülkeler ismine Türkiye tarımını yönlendirmek için dayattığı siyasetler, 24 Ocak kararları derken çiftçi giderek tarımdan uzaklaşmaya başladı. Zira rekabet edemedi. Tarımda en kapitalist ülkeler bile hala muhafazacı, devletçi siyasetleri uygularken, dünyada herhalde özelleştirmeyi tarımla başlatan birinci ülkelerden biriyiz. Türkiye’de tarım, büyük bir baskı ve kuşatma altında. Bütün bunların sonucu olarak geldiğimiz noktada da bioçeşitliliği, eser çeşitliliği en fazla olan ülkelerden biri olmasına karşın Türkiye, bir anda ‘gıda krizi’ni tartışmaya başladı.
‘PANDEMİDE AVRUPA’NIN YAPAMADIĞI ÜRETİMİ TÜRKİYE YAPTI’
Tarım pandemiyle birlikte tekrar en değerli başlıklarımızdan biri oldu. Pandemi tarımı nasıl etkiledi?
Pandemi, Türkiye’ye ziraî üretim yapılması açısından çok değerli fırsatlar sundu; Avrupa’nın yapamadığı üretimi Türkiye yaptı. Ancak bu fırsat kıymetlendirilemedi. Çiftçiye yönelik ziraî dayanaklarda bir artış yaşanmadı, kentlerde yaşayan birçok insanın bu süreçte ‘acaba tarım mı yapsak’ diyerek kırsala dönme fikri geliştirilemedi. Yani sorgulayan tüketici üretime katılamadı. Türkiye bu süreçte buğday, arpa üzere birçok bakliyat eserlerini ithal etmeyi sürdürdü. Fakat artık daha pahalıya… Zira salgının yayılmasıyla ülkeler ihracata yönelik kıymetli kısıtlamalar uyguladı, sürecin uzaması kaygısıyla stok oluşturmaya başladılar. Kısıtlama uygulayan ülke sayısı 100’ü aştı. Bu da elindekini muhafaza güdüsünü ön plana çıkardı.
YENİ TARIM SİSTEMİ: PETROL ZENGİNİ ÜLKELERİN YERİNİ BESİN ZENGİNİ ÜLKELER ALACAK
Yani ülkeler pandemi sürecinde bir manada tarımın yaşamsal kıymetini fark etti. Kitabınıza da ismini veren, ‘yeni tarım düzeni’ ülkeler için bir mecburilik haline geldi diyebilir miyiz?
Kesinlikle… Bu periyot, “tarım ve besinde yeni dünya düzeni” olarak isimlendiriliyor. Ziraî potansiyeli yüksek, iklimi, su kaynakları, biyoçeşitliliği varlıklı ve bunu değerlendirebilen ülkeler bu yeni periyodun en avantajlı ve yıldızı parlayan ülkeleri olarak görülüyor. Petrol zengini ülkelerin yerini besin zengini ülkeler alacak.
Pekala, bu süreçte tertibin yani sistemin dışında kalan, Türkiye üzere ithalata dayalı tarım siyaseti uygulayan ülkeler bu durumdan nasıl etkilenecek? Besin krizi tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir miyiz?
Şu an da bir krizle karşı karşıyayız aslında. Fiyatların bu kadar yüksek olması, tüketicinin o eserleri alamaması esasen bir besin krizine işaret ediyor. Artık dünyada yeni bir tarım nizamı var. Ülkeler ürettikleri eserlerin evvel kendilerine yetip yetmeyeceğine bakıyor. Tıpkı vakitte da giderek müdafaacı bir siyaset ön plana çıkıyor; çiftçiyi, üretimi desteklemek gibi… Besin milliyetçiliği de çok arttı. Kısıtlamalar daima gündemde olacak. En ufak krizde ithalatı, ihracatı durdurma uygulamalarıyla karşılaşacağız. Türkiye, besin üreten varlıklı ülkelerin en büyük adayı olmasına rağmen bugünkü tarım siyasetleri ve anlayışıyla bu fırsatı değerlendiremiyor.
‘İKLİM KRİZİ ARTIK ÜRETİMİ TEHDİT EDER NOKTAYA GELDİ’
Pekala ya iklim krizi tarımı nasıl etkileyecek?
İklim krizi çok uzun yıllardır dünyanın gündeminde. Bugün geldiğimiz noktada iklim değişikliği artık soframızı tesirler duruma geldi. Yani çiftçi eserini kaybediyor. Yağış olmuyor, kuraklık nedeniyle birçok eser tarladan çıkamıyor. Bu sefer de besin fiyatları yükseliyor. İklim krizi artık üretimi tehdit eder noktaya geldi. Bu süreçten sonra iklim krizini, su problemini dikkate almayan hiçbir ziraî üretimde muvaffakiyet sağlamamız mümkün değil. Aslında Avrupa Birliği bu bahiste öncülük yaparak, “Yeşil mutabakat” ile kimi adımlar attı. Tarım ilaçları kullanımının azaltılması, üretim alanlarının artırılması, sıfır atık ile ilgili taaddütleri bu mevzuyu ciddiye aldıklarının göstergesi.
‘TÜRKİYE İTHALATA DAYALI BİR SİYASETLE BESİN FİYATLARINI DÜŞÜRMESİ MÜMKÜN DEĞİL’
Bugünlerde ana gündem konularımızdan birisi besin fiyatları. Son devirde besin fiyatları çok yüksek. Tedbir olarak temel besin eserlerinde KDV yüzde 8’den yüzde 1’e indirildi. Vergideki bu indirim tek başına besin fiyatlarındaki artışa tahlil olabilir mi?
Bu uygulama besin fiyatlarına bir tahlil olamaz. Dünyanın birçok yerinde zati temel besin eserlerinde KDV yoktur. Fiyatı yüzde 100-200 artmış bir eserde siz yüzde 7 indirim yaptınız diye besin fiyatlarındaki sorun çözülmez. Esasen KDV indirilir indirilmez birçok esere artırım geldi. Değişen bir şey olmadı. Türkiye’de son 10 yılda besin fiyatlarına karşı farklı vakitlerde alınmış 16 önlem var. İthalat kapılarının açılması, Hal Yasası, Tanzim satışları üzere çok sayıda alınan tedbir besin fiyatlarını düşüremedi. Zira ithalat arttıkça, üretici ithal eserlerle rekabet edemediği için daha fazla üretimden çekiliyor. Bu da üretimin düşmesine ve besin fiyatlarının artmasına yol açıyor. Türkiye’nin ithalata dayalı bir siyasetle besin fiyatlarını düşürmesi mümkün değil. 2021’de yalnızca hububat eserleri ithalatına verilen para 50 milyar lira, yaklaşık 2 milyon çiftçiye verilen toplam takviye 23 milyar lira. Besin fiyatlarının düşürülmesinin yolu tarladan geçiyor. Tarladaki maliyetin düşürülmesi, üreticinin desteklenmesi lazım.
‘TÜRKİYE’DEKİ FİYAT ARTIŞLARI DÜNYAYA NAZARAN DAHA YAKICI OLDU’
Pekala, besin fiyatlarındaki artışta dünya ile Türkiye’yi kıyasladığımızda makas açık mı?
Dünyada da besinde son 10 yılın en yüksek fiyatlarını gördük. Dünyada da pandemiden ötürü bir fiyat artışı var. Bugün Rusya’da da, Amerika’da da, Avrupa’da da en değerli problemlerden biri artan fiyatlar. Lakin gelişmiş ülkelerde besine ayrılan bütçeler ile bizim üzere ülkelerde ayrılan kaynak çok farklı olduğu için biz daha fazla etkileniyoruz. Türkiye, dünyadaki bu artışların yanı sıra muhakkak devirlerde dövizdeki çok yükselmeden ötürü ek olarak da önemli fiyat artışları yaşadı. Bu nedenle de Türkiye’deki fiyat artışları daha yakıcı oldu.
‘EĞER RAFLARDA ESER VAR LAKİN TÜKETİCİ O ESERE ULAŞAMIYORSA BU DA BİR KITLIKTIR’
Son periyotta besin krizine daha çok üretici tarafıyla yaklaşılıyor. Pekala ya tüketici? Artık temel besin eserlerine ulaşımı zorlaştı. Artık taneyle eser alır hale geldi. Tüketici ne yapmalı?
Toplumda giderek alım gücü düşen, fiyatlar yükseldikçe temel besin eserlerini dahi alamayacak duruma gelen çok sayıda tüketici var. Artık taneyle eser alınacak bir periyoda giriyoruz. Son devirde daima ‘Türkiye’de kıtlık olur mu’ sorusunu tartışıyoruz. Şayet raflarda eser var lakin tüketici o esere ulaşamıyorsa bu da bir kıtlıktır. Kıtlık demek yalnızca eseri bulamamak demek değil, alım gücünün git gide azalması da bir kıtlık. Münasebetiyle burada da tekrar lokal idarelerin devreye girerek kooperatifler üzerinden üreticiden direkt tüketiciye eseri sağlayacak tertipleri kurması kıymetli. Tüketicinin de üreticiyi koruyan, destekleyen yerlerden eser alması da bu süreçte kıymetli.
‘YAŞ ZERZEVAT VE MEYVE TARLADAN SOFRAYA GELENE KADAR YÜZDE 30’U KAYBOLUYOR’
Kitapta Türkiye’de yılda 19 milyon ton besinin çöpe gittiğini anlatıyorsunuz. Bu sayı vahim değil mi? Nasıl önlenebilir bu durum?
Çöpe giden 19 milyon ton besin sahiden çok yüksek. Yaş zerzevat ve meyvede yüzde 30, bazen yüzde 50’ye kadar bir israftan, kayıptan kelam ediyoruz. Antalya’da üretilen bir domates, biber, yaş zerzevat ve meyveyi sofraya götürünceye kadar bunun yüzde 30’u yok oluyor. Bu eserlerin yetiştirilmesi için sağlanan gübre, su, personellik, mazot üzere masraflarda de düşünüldüğünde iktisada çok büyük bir kaybı var. Biz bu kayıpları yüzde 10 bile azaltsak Türkiye’nin ziraî üretimi yüzde 10 artmış olacak. O vakit tahminen de besin pahalılığını bu kadar hissetmemiş olacağız.
‘37 BELEDİYE PAZAR YERLERİNDEKİ ATIKLARI KOMPOSTA DÖNÜŞTÜREREK ÇİFTÇİYE FİYATSIZ DAĞITIYOR’
Bu noktada kitapta çiftçiye ‘alım garantili destek’, çöpe giden besinlerin dönüştürülmesinde sık sık belediyelerin rolüne dikkat çekmişsiniz. Buradan yola çıkarak belediyeler tarıma dayanakta ön ayak olabilir mi?
Mahallî idareler bu noktada çok büyük bir ehemmiyete sahip natürel ki. Birçok belediye de bu hususta önayak oluyor aslında. Bugün 37 belediyede pazar yerlerindeki atıkların komposta dönüştürülerek çiftçiye fiyatsız dağıtılmasına ait çalışma yürütülüyor. Öbür yanda çiftçiye direkt para ödemek yerine onları koruyan kooperatifler kurularak bir model oluşturuluyor. Son devirde bu mevzuda birçok belediye âlâ işler çıkarıyor.
Son olarak Türkiye tarımının geleceğini nasıl yorumlamak lazım?
Bizi toprak kurtaracak. İktidarın artık tarlalara bakması, üretimi görmesi lazım. Türkiye peynirden tutun da birçok esere kadar bioçeşitliliği en çok eser olan ülkelerin başında geliyor. Öncelikle ithalata dayalı siyasetlerden kurtulmak, üreticiye para dağıtmak yerine temelden dayanak vermek, kooperatifler kurmak, gelecek tasası yaşamamalarını sağlamak gerekir. Türkiye bölgede tarımda parlayan yıldız olabilir; lakin bu siyasetlerle değil. Eser çeşitliliği bakımından Avrupa’nın tümünden daha güçlü olan Türkiye, bu zenginliğini değerlendirse Anuga Fuarı’nda en az İtalya, İspanya, Fransa kadar konuşulur, pazara hâkim olur.
