HİS ERDOĞAN – Rusya ile Ukrayna ortasındaki kriz, dünya besinini da tehdit ediyor. Bilhassa pandemi devrinde altüst olan besin tedarik zinciri ve iklim nedeniyle ortaya çıkan zararlar şimdi bu krizle öbür bir boyuta taşınıyor. Türkiye’nin de bilhassa Rusya’dan artan oranda tarım eseri ithalatı var. Bu eserlerin birinci sırasında buğday yer alıyor lakin Türkiye bu ithalatı ekseriyetle un ihracatına çeviriyor. Türkiye’nin buğday üretimi ülke tüketimi için kâfi durumda olsa da dünya piyasalarında dolar bazında fiyatı yeni bir rekor kıran buğdayda dünya çapında külfetler baş gösterebilir.
İthal edilen eserler ortasında en büyük problemlerden birinin ayçiçek yağında oluşacağı tasası var. Rusya tarafından çatışmaların başlatıldığı birinci günden bu yana yağ piyasalarında fiyatlar hareketli, anlık değişimler var. Rusya 2021’i 36 milyar dolarlık tarım ihracatıyla kapattı. Uzmanlar, bu kaynağı kaybetmek istemeyeceğini öngörüyor fakat hem mevcutta hem de gelişecek süreçte lojistik imkanların hayli zorlaşacağı tabir ediyor. Piyasada ayçiçek yağı fiyatlarındaki artışın kaçınılmaz olduğu belirtiliyor. Nitekim Rusya tarafından çatışmaların başlatıldığı birinci gün yalnızca birkaç saat içinde dünya ham yağ fiyatlarının 1400 dolardan 1500 dolara çıktığı görüldü.
Son iki yılda üretimin yetersizliği nedeniyle ham yağ ve çekirdek ithalatı artan Türkiye, tedariki kolaylaştırmak için gümrük vergilerini vadeli olarak kaldırma yoluna da gitmişti. Türkiye’nin ayçiçeğinde kendine yeterlilik oranı yüzde 60-64 düzeyinde bulunuyor. İthalatın yüzde 70’i ise Rusya ve Ukrayna’dan yapılıyor. Rusya’dan muhtaçlığın yüzde 56’sı, Ukrayna’dan ise yüzde 14’ü sağlanıyor.
Öbür yağları da tetikliyor
Global ayçiçek yağı ihracatının dörtte üçüne yakın bir oranını Rusya ve Ukrayna sağlıyor. Ukrayna, değerli ithalatçılardan olan Hindistan’ın da büyük tedarik kanallarının başında geliyor. Hindistan’da sevkiyatların aksayacağı tasası duyulurken, bu tasa ile palm yağı ve soya yağına talebin artması bekleniyor. Bu talep artışı beklentisi ise dünya çapında palm yağı ve soya yağı üzere kaynakların da fiyatlarının artışını tetikliyor.
Tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım, “Rusya tarım eserleri ihracatından aldığı hissesi kaybetmek istemez ama savaş ortamında erişim, nakliye problemleri önemli boyutta olacak. Buğday üzere bir kaynak ve en çok da ayçiçek yağı etkilenecek. Bu piyasa Rusya ve Ukrayna tarafından yüklü domine ediliyor. Ham yağ fiyatlarında süratli artışlar var. Ayçiçeği yağına alternatif olarak gösterilen soyada üretici bölgelerde kuraklık badiresi yaşanmıştı, problem var. Mısır da buna kâfi olmaz. Ayçiçeğine olan talep artıyor, fiyat yükseliyor” dedi.
‘Fiyatlara yansıyacaktır’
Talep ve fiyat artışının yaşanacağını belirten Yonca Besin İdare Heyeti Lider Yardımcısı İstek Seyyar, mevcut müdahalenin uzun sürmeyeceğini öngördüklerini lakin sonrasında oluşacak yaptırım ortamının nasıl şekilleneceğinin kestirim edilemediğini söz etti. Seyyar, “Ticaretin devamlılığını sağlamak isteriz ancak bir çatışma ortamından tüm dünya etkilenecektir. En çok buğday, arpa ve gibisi eserler ile yem hammaddesi tedarikinde zahmet olabilir. Ham ayçiçek yağı ve çekirdeği de çoğunlukla Rusya’dan olmak üzere Ukrayna’dan da alıyoruz. Türkiye’nin bu mallara ulaşımını aksayabilir, fiyatlara yansıması da olacaktır. Öteki taraftan ise dövizdeki artış da olumsuz yansıyor” diye konuştu.
Stok eğilimindeler
Ülkelerin hem pandemi hem de iklim şartları nedeniyle bir müddettir ürettiğini tutma ya da Çin üzere belirli ülkelerin daima alım yaparak stok oluşturma eğiliminde olduğunu hatırlatan Ali Ekber Yıldırım, “Üretici ülkeler, fiyatların daha da artacağı öngörüsüyle eseri bekletiyordu. Çin ise soya ve mısır üzere kaynaklarda ağır alımını devam ettiriyordu. Bu nedenle paranız olsa bile esere ulaşmak zorlaşabilir. Eser olsa da çok daha değerliye gelecek. Yerli üretim siyasetimizi güçlendirmemiz gerektiğini her fırsatta tabir ediyoruz. Üreten bir Türkiye hem kendisine ziyadesiyle kâfi hem de tedarikte güçlü bir ortak olur” dedi.
