Can Şişman / Milliyet.com.tr – Her yıl milyonlarca ton buzul yok oluyor. Bunun en büyük nedeni global ısınma ve iklim değişikliği. Son araştırmalar, Rusya’nın Kuzey Kutup Bölgesi’nde her yıl tam 5 milyon olimpik yüzme havuzunu dolduracak kadar buzulun erdiğini ortaya koyuyor. İngiltere’de yapılan son araştırma ise tehlikenin boyutlarını ortaya serdi. İngiltere’deki Leeds Üniversitesi araştırmacılarına nazaran kuzey bölgelerdeki donmuş toprakların iklim değişikliği nedeniyle çözülmesi dünyayı tehdit edecek bir sıhhat riskini beraberinde getiriyor.
‘TEHLİKELİ BİR SIHHAT RİSKİ BARINDIRIYOR’
Bilim insanları, iklim krizi sebebiyle Arktik Bölgesi’nde çözülmekte olan permafrostun (üst üste en az iki yıl donmuş vaziyette kalan toprak) akciğer kanserine yol açan bir gaz salabileceğini duyurdu. Yapılan araştırmaya nazaran artan sıcaklıkların tesiri ile radyoaktif gaz olan radona dünya genelinde maruz kalma riskimiz hayli yüksek. Leeds Üniversitesi’nde profesör olarak vazife yapan Paul Glover, “Beklenmedik radon gazı bulutu tehlikeli bir sıhhat riskini yansıtıyor olabilir” sözlerini kullandı.
Pekala tüm bunlar ne manaya geliyor ve bizi gelecekte neler bekliyor? Mevzuyu Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Doç. Dr. Beyza Hoş Özdemir ve İklim Değişikliği Siyaset Ve Araştırma Derneği Lideri Dr. Baran Bozoğlu ile konuştuk.
‘İNSANLIK İÇİN ZİYANLI DÜZEYLERE MARUZ KALINABİLİR’
Buzulların erimesiyle birlikte dünyanın birçok bölgesinde çeşitli risklerin oluşacağını milletlerarası pek çok raporda görüldüğünü kaydeden Dr. Baran Bozoğlu, binlerce yıl evvel oluşan bakteri, virüs yahut çeşitli ziyanlı gazların buzul alanlarında buzlar tarafından kaplanmış olduğunu belirtti. İklim değişikliği evvel buzulların mevsim değişimlerle birlikte yaz aylarında eridiğini lakin kış aylarında tekrar buzul oluşumunun yaşandığını söyleyen Dr. Bozoğlu, “Fakat iklim değişikliğiyle buzullar eriyor ve yine kendini toparlayamıyor” dedi. İnsanlık tarihine dair bilgileri buzulların katmanları üzerinden elde edilebildiğini söyleyen Dr. Bozoğlu, bu tespitler yapılırken çeşitli gazlara ve virüslere dair pek çok bulguya da erişildiğini belirtti.
Doç. Dr. Beyza Sevecen Özdemir de permafrostun, radon gazının akışını azaltan tesirli bir bariyer olduğunun kestirim edildiğini belirtti. “Bu bariyerin iklim değişikliğine bağlı çözünmesinin insanlık için ziyanlı radon düzeylerine maruz kalınabileceğini gösteriyor” diyen Doç. Dr. Özdemir, bu türlü bir durumda radon yayılma suratı artışının, çözünme suratına bağlı olarak başlangıç kıymetinin çok üzerinde olacağının açık olduğunu vurguladı.
MESKENLERİN BODRUM VE TABAN KATLARINA DİKKAT!
Pekala radon gazı ne üzere tahribatlara sebep olabilir? Radon gazı nerelerde karşımıza çıkıyor? İnsan sıhhatine tesirleri neler? Doç. Dr. Beyza Tatlı Özdemir, radon gazının toprakta büyük oranda bulunduğuna işaret etti. Radon gazının, yerküre çatlaklarından çarçabuk sızabildiğini hatta suda çözünme özelliği nedeniyle yeraltı su kaynakları ile de taşınabildiğini vurgulayan Doç. Dr. Özdemir, Dünya Sıhhat Örgütü’nün 1988 yılında radonun yarattığı tehlikeyi kabul ettiğini hatırlattı. Radon gazının akciğer kanseri için sigaradan sonraki en değerli etken olduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Özdemir, meskenlerin bodrum ve taban katlarına dikkatli olunması gerektiği belirtti.
Doç. Dr Özdemir, “Topraktan sızan radon gazı üst gerçek hareket ederek konutların ve binaların bilhassa bodrum ve yer katlarında yani toprağa yakın kapalı ortamlarda birikiyor. Bu manada binaların alt katlarının havalandırması kıymetli. Bina içi radon ölçümlerine dayalı bölgesel risk haritaları oluşturulmalı” diye konuştu. Radon gazının akciğer kanserine neden olduğunu söyleyen Doç. Dr. Özdemir, “Radon, hem sigara hem de radona maruz kalma daha fazla akciğer kanseri riski yaratıyor” diye konuştu.
‘BU RİSKİN ARAŞTIRILMASI GEREKİYOR’
Radon gazının uranyum yataklarının olduğu bölgelerde bulunduğunu ve bir radyoaktif gaz olduğunu belirten Dr. Baran Bozoğlu, “Dolayısıyla insan sıhhatine zararlı” dedi. Radon gazının tıpkı Doç. Dr. Beyza Hoş Özdemir üzere sigaradan sonra en çok akciğer kanserine sebep olan husus olarak görüldüğünü hatırlatan Dr. Bozoğlu, “Normalde yer altında bulunan bu gaz bilhassa kentlerde ya da farklı yapılarda bodrum katlarından sızarak vakit zaman meskenlere ulaşabiliyor” diye konuştu.
Radon gazının bilhassa Arktik Bölgesi’nde buzulların altında tespit edilmiş olmasının buzulların erimesiyle birlikte bu gazın tabiata salınımı manasına geleceğini kaydeden Dr. Bozoğlu, “Aslında şu anda atmosferde var fakat eser ölçüde olduğu için direkt insan sıhhatine olumsuz bir tesiri yok. Lakin bilhassa buzulların altında radon gazının yoğunluğunun, ölçüsünün ve hangi izotop özellikleri taşıdığının kesinlikle incelenmesi gerekiyor” diye konuştu. Radon gazının başta Arktik Bölgesi’ne yakın yerlerde yaşayan insanların sıhhatine olumsuz bir tesir edeceğini söyleyen Dr. Bozoğlu, “Şu anda bilimsel araştırmalarda bu ölçüye dair bir yorum şimdi göremiyoruz lakin bu riskin araştırılması ve kıymetlendirilmesi kesinlikle gerekiyor” dedi.
‘MİKTARIN BİLİNMESİ ŞART’
Radon gazının kayalarda ve toprakta bulunduğunu ve buralardan havaya salındığını söyleyen Doç. Dr. Beyza Sevecen Özdemir, “Havada seyreltilmiş olarak bulunmasından çok yüksek konsantrasyonda inhalasyonu (solunması) akciğer kanseri riskini değerli ölçüde artırıyor. Olağan hava olaylarıyla düşük konsantrasyonlarda bulunur lakin kapalı ortamlarda yüksek konsantrasyonlara ulaşarak tehlike arz eder” diye konuştu.
Kelam konusu gazın yayılma durumuna ait bir hava modellemesi çalışması yapılması gerektiğini söyleyen Dr. Baran Bozoğlu, “Bir hava modellemesi ile bu gazın hangi bölgelerde ne yoğunlukta oluşacağının incelenip kıymetlendirilmesi gerekiyor. Bunun için de alışılmış ki öncelikle ölçünün ne kadarlık bir potansiyelinin olduğunun tespit etmesi lazım. Akabinde da bilgisayar modelleriyle bunun hangi bölgeye nasıl yayılacağını, nasıl bir tesir edeceğini değerlendirebiliriz” dedi. Radyoaktif gazların nereye, nasıl, ne ölçüde, hangi yoğunlukta ve tesirde yayılabileceğini bilgisayar modelleriyle tespit edilme bahtımızın olduğunu söyleyen Dr. Bozoğlu, lakin tespit için ölçünün bilinmesi gerektiğine işaret etti.
‘BAZI VİRÜSLERİN TEKRAR ORTAYA ÇIKMASINA SEBEP OLABİLİR’
Arktik Bölgesi’nde açığa çıkacak radon gazının örneğin Türkiye ya da başka güneydeki ülkelere ulaşması hatta global çapta büyük bir sıhhat felaketine yol açabilmesi mümkün mü? Doç. Dr. Beyza Sevimli Özdemir, şu anda öncelikle kutup etrafındaki bölgelerde yaşayanlar için daha riskli bir durumdan bahsedebileceğimizi söyledi. Doç. Dr. Özdemir, “Arktik Bölgesi’ndeki donmuş toprağın erimesi ve sera gazları salınımın artmasıyla tüm ekosistemin etkilenmesi kaçınılmaz” dedi.
İklim kriziyle bir arada buzulların eriyip tekrar tıpkı kütleye dönemediğini hatırlatan Dr. Baran Bozoğlu, “Bunu Ağrı Dağı’nın zirvesindeki buzulların erimelerinden ve dünyanın farklı dağlarındaki buzulların azalmasından da görebiliyoruz” dedi. Geçen yıl ağustos ayında yayımlanan IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) 6. Kıymetlendirme Raporu’nda buzullardaki erimeye vurgu yapıldığını hatırlatan Dr. Bozoğlu, dünyanın ortalama sıcaklığının artmasıyla birlikte buzulların tekrar eski haline gelmesinin mümkün görünmediğini belirtti. Doç. Dr. Baran Bozoğlu, “Buzulların erimesiyle açığa çıkacak gazlar potansiyel kimi virüslerin tekrar ortaya çıkmasına sebep olabilir” diye konuştu.
GELECEKTE BİZİ NE ÜZERE TEHLİKELER BEKLİYOR?
“Kutuplardaki donmuş toprağın çözünmesi ile ortama sera gazlarından metan gazı yayınımının kıymetli ölçüde arttığı ölçülmüştür” diyen Doç. Dr. Beyza Hoş Özdemir, dünyadaki iklim değişikliğine, global ısınmaya ve buna bağlı kuraklığa sera gazlarının sebep olduğunu hatırlattı.
İlerleyen devirlerde sera tesiri ile birlikte uzun müddetli ve çok kuraklıklar, sel baskınları, kasırga ve inanılmaz olayların artışa geçeceğini söyleyen Doç. Dr. Özdemir, tüm ekosistemin etkileneceğine vurgu yaptı. Doç. Dr. Özdemir, permafrostun erimesiyle birlike tarih öncesi patojen, bakteri ve virüslerin tekrar canlanma mümkünlüğünün değerli bir tehdit olarak karşımıza çıktığını belirtti.
‘ÖNEMLİ BİR RİSK KELAM KONUSU’
Şu evrede yeni bir virüsün ortaya çıkıp tüm dünyayı tesiri altına alacağını söylemenin çok yanlışsız olmadığını söyleyen Dr. Baran Bozoğlu, “Ancak burada değerli bir potansiyel ve risk kelam konusu. Hasebiyle daha çok araştırma yapılmasına muhtaçlık var lakin riskin kesinlikle göz önünde bulundurulması gerekiyor” diye konuştu. Dünyanın muhtemel bir sıhhat tehdidine karşı hazırlıklı olması gerektiğini vurgulayan Dr. Bozoğlu, “Tıpkı Kovid üzere bir riskin olduğunu doğal ki söyleyebiliriz fakat bu mevzunun kesinlikle daha ayrıntılı araştırılması gerekiyor” diye konuştu.
Paris Mutabakatı’nda dünya ortalama sıcaklığının 1.5’e sabitlenmesinin hedeflendiğini hatırlatan Dr. Bozoğlu, “Şu anda dünyadaki ortalama 1.1 ama farklı bölgelerde daha yüksek oranlar olduğunu söyleyebiliriz” dedi. Bütün ülkelerin çeşitli riskleri göz önünde bulundurması ve aksilikleri değerlendirmesi gerektiğinin altını çizen Dr. Bozoğlu, “İklim krizi ve tesirlerine karşı dünyadaki tüm ülkelerin artık ortak bir biçimde somut adımlar atması gerekiyor” diye konuştu.
