Namık Alkan
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş iki aydan fazla bir vakittir devam ederken öbür ülkelerin Ukrayna’ya yaptığı askeri ve ekonomik yardımlar ise giderek artıyor. Ülkeye hücumlar sürerken yüzbinlerce Ukraynalı da meskenlerini terk etmek zorunda kaldı. Rusya-Ukrayna tansiyonunda yaşananları pahalandıran Ege Üniversitesi Memleketler arası Alakalar Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sinem Kocamaz, savaşta gelinen noktayı ve tarafların konumlarını ele aldı.
Gelinen noktada Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş nereye yanlışsız seyrediyor?
Rusya, işgalin başlangıcında epey kolay bir zafer beklentisi içinde olmasına karşın Ukrayna’nın başarılı direnişi, memleketler arası kamuoyunun dayanağını almak konusundaki başarısı ve Batı ittifakının Ukrayna’ya sağladığı dayanak, savaşın beklenilen seyrinden farklı biçimde gelişmesine neden oldu. İşgal müddetince gerçekleşen müzakereler barış için süreksiz umutlar yaratmasına karşın tarafların mutabakat yerinden uzak bakış açıları ve Rusya’nın Ukrayna’nın ülke bütünlüğüne ziyan verebilecek nitelikteki talepleri savaşın devam etmesini beraberinde getirdi. Gelinen noktada işgal devam etmekle birlikte Rusya’nın Donetsk ve Luhansk bölgelerinin toprakları üzerinde tam denetim sağlamaya odaklandığı ve Doğu bölgesindeki baskıları arttıracağı istikametinde beklentiler hâkim. Müzakere sürecinin beklenilen sonucu getirememesi ve Rusya’nın Kiev üzerindeki ataklarda istediği sonucu elde edememiş olması, Rusya’nın topyekün savaş ilan ederek hücumların dozunu arttıracağı değerlendirmesini beraberinde getiriyor. Bilhassa Rusya’nın Buça, Mariupol’de gerçekleştirdiği akınların sertliği de bu öngörüyü takviyeler nitelikte. Bununla birlikte Rusya’nın şiddetli ataklarına karşın Zelensky tekrar de Putin ile görüşmeye hazır olduğunun altını çiziyor. Her ne kadar Türkiye’nin de faal biçimde katkı sağladığı müzakere süreci için beklentiler ağırlaşsa da kısa vadede bir tahlil beklentisi umudu için şimdi erken. Müzakerelerin muvaffakiyete ulaşması Rusya’nın taleplerinin büyük oranda karşılanmasını gerektirecek ki bu hayli güçlü bir müzakere süreci manasına geliyor. Çünkü Rusya’nın talepleri; Kırım’ın bağımsızlığının tanınmasını ve Donbas bölgesinin gelecek statüsü ile ilgili istekleri kapsıyor. Bu uyuşmazlıkların giderilmesi de epeyce güç. Münasebetiyle savaşın sonuna gelmekten uzak bir noktada olunduğunun söylenmesi yanlış olmayacaktır.
Ege Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sinem Kocamaz ‘SAVAŞ BATI DÜNYASINI BİR TUTKAL TESİRİYLE BİRLEŞTİRDİ’
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin Batı’yı birleştirdiği görülüyor. Fakat buna karşılık Rusya’nın da atakları var. Rusya Batı ittifakını bölebilir mi? Batı’nın yumuşak karnı neresidir?
Batı ittifakı, Ukrayna savaşı öncesinde dağılmış, ortak tehdit tarifi yapmakta zorlanan ve kendi ruhunu kaybetmiş bir profil ortaya koymaktaydı. Bilhassa Trump periyodu siyasetlerinin yanlışları epey esaslı olan ABD ve AB bağlantıları açısından yıkıcı oldu, tarafları birbirlerinden uzaklaştırıp hem NATO ittifakı içerisinde hem de ikili ilgilerde pek çok sorunu beraberinde getirdi. Bununla birlikte Biden, iktidara geldiğinde bu kusurları düzeltmeye çalışarak “Amerika geri döndü” sloganı çerçevesinde Batı ittifakını yine bir ortaya getirmeye çalıştı. Lakin ABD’nin İngiltere ve Avustralya ile yaptığı AUKUS Muahedesi ve Avustralya’ya sattığı nükleer denizaltılar ile Fransa’nın yaptığı mutabakatın iptaline neden olması, Biden idaresinin Fransa tarafından önemli bir formda eleştirilerek bir kere daha ittifakın sorgulanmasına neden oldu. Bu çerçevede Batı ittifakında uyuşmazlıklar ve kaos kelam konusuyken Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Batı dünyasını bir tutkal tesiriyle birleştirdi, uzun müddettir etkin siyasetler üretmekten uzak olan AB’nin harekete geçmesini sağladı hatta savunma harcamalarını yükseltmek konusunda direnen Almanya’nın bile savunma harcamalarını süratli biçimde yükseltmesini sağladı. 2014 Ukrayna krizi de o devir telekulak skandalı nedeniyle yara almış transatlantik münasebetler üzerinde olumlu bir tesir yaratmıştı lakin Ukrayna savaşı, müttefiklerin hiçbir çatlak ses ve fikir ayrılığı olmadan birlikte hareket etmelerini sağladı. Gelecekte yaşanacak tehdidin büyüklüğü açısından ortaya koyduğu tablo ile savaş, tarafların bir defa daha ortak bir tehdit karşısında dayanışma ruhunu ortaya koymalarını beraberinde getirdi.
‘BATI’NIN YUMUŞAK KARNI GÜÇ BAĞIMLILIĞI’
Rusya karşısında Batı’nın yumuşak karnı ise güce olan bağımlılıkları. Örneğin Almanya’nın güç konusunda uyguladığı yaptırımlar, kendi iktisadının küçülmesine neden olarak ülke iktisadı üzerinde resesyon yaratma tesirine sahip. Bu cins ekonomik zorluklar ve NATO içerisinde üyeler açısından beklenilen sorumlulukların artması gelecek günlerdeki dayanışma ruhu üzerinde zorluklar yaratabilir. Tekrar de Rusya’nın yarattığı ortak tehdidin Batı ittifakı açısından yıllardır aranan birleştirici olduğu söylenebilir. Batı ittifakı bilhassa haziran ayında açıklayacağı yeni stratejisi çerçevesinde dayanışma ruhunu daha fazla ön plana çıkaracaktır.
‘RUSYA KENDİ BLOĞUNU OLUŞTURMA GAYRETİNİN İÇERİSİNDE’
Batı ittifakı karşısında Rusya’nın oluşturduğu ittifakın durumu nedir? Bu bağlamda Çin’in tavrını ve Türkiye’nin yerini kıymetlendirebilir misiniz?
Rusya, Batı ittifakı karşısında uzun yıllardır süren bir bölgeselleşme ve kendi blokunu oluşturma gayretinin içerisinde. Avrasya Ekonomik Birliği, Kolektif Güvenlik ve İşbirliği Muahedesi Örgütü ve Şangay İşbirliği Örgütü üzere bölgeselleşme modelleri Rusya tarafından Batı İttifakı’na ve onun kurumlarına bir alternatif olarak da inşa edilmekte. Münasebetiyle Rusya-Ukrayna savaşının çok öncesinde bir bloklaşmadan kelam etmek mümkün. Bilhassa Şangay İşbirliği Örgütü çerçevesinde Çin, İran Hindistan ve Pakistan üzere ülkelerin tıpkı çatı altında bir örgütlenmenin içerisinde yer alması bu açıdan düşündürücü. Münasebetiyle Rusya’nın kendi bloğunu oluşturma eforları savaşın çok öncesine dayanıyor. Çin ve Rusya’nın Batı ittifakına karşı alternatif oluşturma eforları, Ukrayna Savaşı’nın çabucak öncesinde 4 Şubat 2022 tarihinde “Yeni Bir Periyoda Giren Memleketler arası Bağlar ve Sürdürülebilir Global Kalkınma Hakkında Rusya Federasyonu’nun ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin Ortak Bildirisi” üzere ortak açıklamalarda da göze çarpar nitelikte. Rusya ile Çin bu bildiri ile ortalarındaki yeni cins alakaların, Soğuk Savaş devrinin askeri-politik ittifaklarından daha üstün olduğunu da teyit ettiler. 2014 Ukrayna krizinde de Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımlara karşı Çin’in ekonomik takviyesi ve finansmanı Rusya için epeyce değerli bir rol oynadı.
Bununla birlikte Çin’in, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’ndaki Rusya’nın kınanması oylanmasında çekimser kaldığını da belirtmek gerekir. Çin, her ne kadar Ukrayna’da olanları işgal olarak değerlendirmese de Batı ittifakını da büsbütün karşısına almayacak halde bir tavır sergilemeye çalışıyor. Çin ve Rusya kısa vadede mevcut sistemi değiştirmek ismine işbirliği içerisinde hareket ediyorlar. Lakin uzun vadede Çin ve Rusya’nın müttefiklik ilgisinin süreceğini öngörmek güç. Çünkü Çin’in artan ekonomik gücü ve Orta ve Merkez Asya üzere Rusya’nın art bahçesi olan bölgelerde de aktifliğinin artması, Rusya açısından rahatsız edici bir tesire de sahip. Şimdilik ortak hareket ediyor olsalar da iki gücün müttefiklik ilgisinin dayanıklılığını vakit gösterecek.
‘TÜRKİYE EN ÇOK ZORLANAN AKTÖR’
Türkiye’ye gelince; Türkiye, Rusya-Ukrayna savaşının tahminen de en çok zorlanan aktörü oldu. NATO ittifakı içerisinde yer alıyor olması fakat Rusya ve Ukrayna ile de düzgün ikili alakalara sahip olması savaşın başında zorlayıcı bir faktördü. Lakin hem Antalya Diplomasi Forumu’nda hem de daha sonra İstanbul’daki müzakerelerde Türkiye’nin arabulucu rolünü öne çıkararak istikrar bulma gayretleri ülke dış siyaseti açısından başarılı bir profilin ortaya konulmasını sağladı. İki tarafla da konuşuyor olmak ve münasebetlere önemli bir hasar vermeden sürecin devamlılığını sağlamak, milletlerarası barışa katkı sağladığı üzere ülkenin çıkarları açısından da kıymetli. Bununla birlikte Batı ittifakı ile Türkiye ortasındaki sıkıntılar uzun müddettir alakalar üzerinde negatif bir tesir yaratmaktaydı. Ukrayna savaşı bu açıdan tarafların birbirlerine olan gereksinim ve bağımlılıklarını görmeleri ve bağlantılarını yine gözden geçirmeleri açısından da bir fırsat sundu. Türkiye, NATO üyesi bir ülke olarak gerektiği takdirde sorumluklarını yerine getirmeye çalışmakta bununla birlikte Rusya’yı da karşısına alacak adımlardan kaçınmakta. Gelecek periyotta de bu istikrar çizgisinde ilerleyeceğini öngörmek yanlış olmayacaktır. Ayrıyeten arabuluculuk ve müzakerelere etkin olarak iştirak devam ettirilmesi gereken bir profile işaret ediyor.
‘UKRAYNA SAVAŞI ALMANYA’YI ZORLUYOR’
Almanya’nın Ukrayna’ya tank gönderme kararı Olaf Scholz hükümetinin Ukrayna’ya ağır silah göndermeme tavrından geri adım atması olarak yorumlandı ve reaksiyon çekti. Almanya’nın Rusya ve Batı ortasında bir sıkışma durumumu var?
Almanya’nın silah gönderme konusundaki hassasiyeti kendi dış siyaseti ile yakından alakalı. Almanya 2. Dünya Savaşı sonrasında sivil güç olarak kalmayı tercih eden bir ülke. Genel olarak askeri operasyonlara dayanak vermek Almanya için her vakit sıkıntı bir karar olmuştur. Örneğin daha evvel de Kosova ve Afganistan üzere NATO müdahalelerine dayanak vermek ülke çerisinde tartışmalara neden olan hususlardı. Bununla birlikte Ukrayna Savaşı’nda kendi politik duruşundan fedakârlık yaptığını söylemek mümkün. Silah sevkiyatı yapması bile kıymetli bir adım sayılabilecekken “Avrupa’da Barış ve Özgürlüğü Savunmak, Ukrayna’ya Kapsamlı Destek” isimli önergeyi kabul ederek Ukrayna’ya ağır silah sevkiyatı yapmayı da kabul etmiş durumda. Bu çerçevede Almanya açık biçimde üstüne düşen sorumluluğu yerine getirmeye çalışıyor demek yanlış olmayacaktır. Almanya’nın uyguladığı güç yaptırımları kendi iktisadının küçülmesine neden olurken ağır silahların gönderilmesi kararı da kendi politik duruşu açısından değerli bir karar. Münasebetiyle Ukrayna savaşı açık biçimde Almanya’yı da zorlarken Almanya’nın hakikat adımlar attığını düşünmekteyim. Çünkü gelmekte olan tehdidin büyüklüğü ekonomik tasaları aşmış durumda.
‘NÜKLEER SİLAHLAR CAYDIRICI DİPLOMASİNİN BİR PARÇASI’
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Ukrayna savaşına dışarıdan müdahale etmeye çalışan ülkelere “yıldırım süratiyle cevap vereceklerini” söyledi. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, üçüncü dünya savaşı çıkması mümkünlüğünün “gerçek bir risk” olduğunu söyledi. Sizce çatışmalar böylesi ürpertici bir mümkünlüğü düşündürüyor mu?
Putin, savaşın başından beri mümkün bir Batı müdahalesine yönelik karşı tarafı uyarmakta. Bununla birlikte üçüncü dünya savaşının çıkma mümkünlüğü daha evvel Biden tarafından da lisana getirildi. İşgalin başlamasından bu yana geçen vakit müddetince Batı ittifakının fiilen savaşa müdahil olmamasının nedenleri de bu felaketin önüne geçme uğraşından ibarettir. ABD’nin savaş konusunda gerekeni yapmadığı tenkitlerine karşı Ukrayna’nın NATO üyesi olmadığını bir kere daha hatırlatmak gerekiyor. Münasebetiyle ABD’nin vereceği karşı yanıt dünyayı önlenemez bir felakete sürükleyebilir hakeza Rusya tarafından vakit zaman lisana getirilen nükleer silahların kullanılması seçeneği de bu tehlikeyi içeriyor. Münasebetiyle Batı ittifakı, Rusya’ya bugüne kadar uygulanmış en kapsamlı yaptırımlar olarak isimlendirilen yaptırım paketleri, Ukrayna ordusunun desteklenmesi ve silah sevkiyatlarıyla dolaylı olarak verebileceği takviyesi sağlamakta. Açık bir karşı atak, dünyayı üçüncü bir savaşın eşiğine sürükler. Bu açıdan Batı ittifakının Lavrov’un açıklamalarında belirttiği “yıldırım karşılığı” verecek adımlar atmayacağı söylenebilir. Nükleer silahların kullanılması için ise “caydırıcılık, caydırıcılık içindir” kelamıyla cevap vermek yanlışsız olacaktır. Nükleer silahlar caydırıcı diplomasinin bir kesimidir ve kolay kolay başvurulabilecek bir seçenek değildir. Çünkü ikinci vuruş kapasitesinin hesaplanmasını, nükleeri kullanan ülkenin karşı saldırıyı da düşünmesini ve kendi popülasyonu üzerinde bir kıyıma neden olabilecek bu türlü bir seçeneğin bedelini hesaplaması gerekir. Hasebiyle bu husustaki açıklamaları caydırıcılığın bir ögesi olarak görmek daha yanlışsız olacaktır.
‘BARIŞ ORTAMININ SAĞLANMASI TÜM TARAFLARIN YARARINA OLACAKTIR’
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ne vakit sona erer? Pek çok yorum diyor ki, ‘Batı, Rusya’nın yıpranması için bu savaşın bitmesini istemiyor.’ Ne dersiniz bu savaş uzun mu sürecek?
Rusya önemli bir kazanım elde etmeden savaş bitmeyecektir. Rusya, kendisine uygulanan bu önemli yaptırımların, ekonomik maliyetin, kaybedilen itibarın somut karşılığını elde etmek durumunda. Bu da bize savaşın uzayabileceğini gösteriyor. Zira Rusya’nın talepleri Ukrayna’nın ülkesel bütünlüğünü bozacak, kabul edilmesi kolay olmayan talepler. Bununla birlikte Batı ittifakının Rusya’nın yıpranması için savaşın sürmesini istediği yorumlarına katılmıyorum. Savaş tüm dünya için ekonomik yorgunluk, güvenlik tehdidi ve mevcut memleketler arası sistemin sarsılması demek. Hasebiyle bağımlılıkların yüksek olduğu memleketler arası bağların dinamiklerinde yaptırımı uygulayan taraf bile ekonomik açıdan önemli fedakarlıklara katlanıyor. Ülkelerin yeşil iktisat, işsizlik, dijitalleşme, Çin ile artan ekonomik rekabet üzere daha pek çok çözülmeyi bekleyen meseleleri var. Hasebiyle Avrupa’nın yanı başında büyüyen bu tehdidin uzamasından kar sağladığını pek düşünmüyorum. Müzakerelerin bir an evvel sonlandırılıp barış ortamının sağlanması tüm tarafların çıkarına olacaktır. Toz duman içerisinde kaotik bir milletlerarası ilgiler ve ekonomik daralma hiçbir aktör için çıkar manasına gelmez.
