Halim Şafak
“Taksim’de, meydan ortasında/epey gezindim./…/İndim elbet/Kazancı yokuşunu./…/(En çok orda ezildim.)”
“Biz dalganın../biz kayanın../biz vaktin../…/ ..oğluyduk/..kızıydık/…/ .. ihtiyarıyız artık.”
Tahminen Sina Akyol’un şiirini tartışmaya Ahmet Oktay’ın onun yazdığını “gelişen”, “derinleşen” ve “durulan” “şiirsel”ler içinde saymasından başlamalıyız. Bu başlangıç ihtimalen bizi Sina Akyol’un şiir içindeki durduğu yere ve nedenlerine götürecek, yazdığını şiirsel haline getiren öğe ve özelliklere ulaştıracaktır. (“Meğer kelam bakır”, BirGün, 10 Eylül 2006, Pazar)
Ahmet Oktay’ın şiirsel vurgusu Sina Akyol’un şiirinin yazılan şiirle olumlu manada ayrılığıdır. Sözcüğün tam manasıyla yazılan şiirin içinde değildir lakin ondan başka da değildir. Şiirinin özellikleri yazılanın içinde tutmaya ve o denli değerlendirmeye uzakken özgünleşir ve özgünleştirilmesine müsaade verir. Şiirselden bu olumlu ayrılık ve kendi şiirini oluşturduğu manası çıkartılmalıdır.
Bu oluşturma ve özgünleşmede temel farklılık eksiltme ve yalınlaşma üzere görünse de süreç içinde beşere ve dünyaya dönük hal, yazdığını farklılaştıran öğeler içinde yerini alır. Orada otoriterliğinden kurtulmuş ya da çoktan reddetmiş bir baba(can)lık (Kendisi bunu dervişlik kabul ediyor. Bana soruyorsa otoriterliğinden olmuş bir babalık onda daha duruyor ve dünyaya yeterli geliyor.) ve onun ağaca, çiçeğe, kurda kuşa, beşere yani dünyaya değen sıcaklığı ve sevgisi kadar bu ikisine dokundurmama tıpkı dünya karşısında muhafaza ve kollama dileği şiirinde öne çıktığı kadar şiirini oluşturur.
Sina Akyol, datalı sevgi ve sıcaklığı baştan şiirin dışına gönderen ve paha olarak kendi sevgi ve sıcaklığını oluşturan bir yapıyı geliştirip durmuştur. Eksilen/eksiltilen sözcükler ve dizeler en çok bunu çoğaltmıştır. Birebir sevgi, sıcaklık, gerisindeki paha olarak babacanlık tekrar tıpkı dünyaya karşı çıkma nedenidir. Buysa Sina Akyol’un yeniden paha olarak bireyliğini dünyaya daha ileride toplumsal olana sonuna kadar açmaya kâfi.
Eksiltme/azaltma şiiri yalınlaşmaya götüren yoldur. Yalınlaşma en azından Sina Akyol için organik olanla şiir ortasındaki fazlalıkları, safraları şiirin dışına göndermekle mümkündür. Buysa hem şiirini geliştirdiği üzere anlamsal planda da Ahmet Oktay’ın altını çizdiği daima bir derinleşmenin imkânı olur. Eksiltmenin yaptığı asıl şey şiirin tabir yeteneği kadar manasını güçlendirmektir. Bu durum birebir vakitte kolaylık dediğimiz şeyi de öteki bir şey haline getirip Sina Akyol’un yalınlığına ekler.
Georges Bataille’ın demesiyle şiir, imkânların sözcükleri yoluyla gerçekleştirilen “basit bir çağrışım” üzere kabul edilmeye açıksa da izlek ve içerikler ve onların çağırdığı çağrışımı daha da derinleştirip kolaylıktan uzaklaştırır/kurtarır. Derinlik bugünün yüzeyliği karşısında tekrar birebir bugünün reddettiklerinin başında gelir. Bu manada günümüzde yazılan şiirle en azından biçimsel yakınlıkları varmış görünen ya da o denli kabul edilen şiirsel vakitle bundan kurtulmuş böylece de kendini bugüne daha eleştirel ve olumsuz bakan bir noktaya götürmüştür.
Eksiltmenin yaptığı öbür bir şeyse yalın kelamı daha pahalı (Ben hikmetli yerine pahalı demeyi tercih ediyorum.) hale getirmektir. Mana o eksiltmeyle daha da bedelli hale gelirken yalın olan bunun dışında kalmamıştır. Yalın olan daha pahalı olmuştur.
Burada kelam konusu eksiltme büyük ölçüde birinci şiirden bu yana teknik bir durum üzere görünüyorsa da yalın olanla kurulan alakanın şiiri teknik tartışmanın dışında tuttuğunu sanıyorum. Yalınlaşma katiyetle ve sırf teknik bir durum olarak algılanmaya o istikametteki belirtilere karşın büyük ölçüde buna kapalıdır. Kaldı ki şiiri kendinden başlatan bugünün şairine/okuruna Sina Akyol’un şiirinin uzak düşmesi de lakin bu durumla açıklanabilir.
İlla açımlamak gerekliyse, bedel dediğim şeyle hikmet kavramının tıpkı şey olduğunu sanmıyorum. Hikmet kavramı şiiri mistikliğine dâhil edip hatta dinî olan içinde kıymetlendirme imkânı verirken bedel dinî olana aralı hatta ona olabildiğince uzak bir mistikliği çoğaltır. Bu birebir vakitte doğanın/doğasal olanın ürettiği ruhsallık olarak anlanmaya uygundur.
Kaldı ki Sina Akyol’un dünyaya dönük halinden anlamamız gereken de baştan beri aşikardır. Kişiselliği toplumsal olanla –politikleşmeye sonuna kadar açık- ilgisini baştan beri şiirin dışına çıkarmayı bir an bile düşünmediği üzere dinî olana da aralı durmuştur. Böylece toplumsal olan Sina Akyol’un hırkasını giymiş bireyliği ya da o daha çok babacanlığa varan derviş edası ile sorun yaşamaz ve şiir bedelli lakin yalın kelam haline gelir.
Vadedimveylaya, Sina Akyol, Yasakmeyve Yayınları, 2011.
Burada yalın olanın paha haline gelmesi de şaşırtan bulunabilir. Zira yalın/lık dediğimiz şey genelde şiirin ortalamasını düşüren araçların başında gelir, çoğunlukla o denli anlanmış ve şiir bu denileni haklı çıkaran sonuçlar yaşamamıza müsaade vermiştir. Yalınlıktan kasıt genelde vasatlıktır. Azer Yaran üzere yalınlığı organik olanın kesimi haline getiren ve doğasal olana açan şiirselleri saymazsak ezici çoğunluk yalınlığı kolaylık olarak kabul ettiğinden o ortalamaya dâhil olmaktan kurtulamamıştır.
Sina Akyol’da yalınlık daha çok tabiat ve beşerden kalkındığı için şiirin bedelini yükselten olguların başında gelir. Burada eksiltmenin yalınlığı şiir içinde güçlendirmekte katkısının çok olduğu bilhassa söz edilmelidir. Yalınlık doğasal olanın içine insani olanı da bedel olarak dâhil ederek ilerler.
Şiirin oluşturduğunun biçimsel bir hale dönüşmesi doğal mümkündür. Hatta Sina Akyol’un şiirindeki bu yapıyı biçimsel olanın içinde de ele alabiliriz. En azından eksiltmenin oluşturduğunun buna müsaade vereceğini düşünüyorum. Ne var ki bir yandan da bunun pek de yanlışsız olmayacağını, hatta aldatıcı olacağını sanıyorum. Zira buradaki eksiltme teknik bir hal olmaktan çok şiirin tabir gücünü yükseltmeyi gayeler. Buysa tartışmayı hemencecik teknik olanın dışına çıkarır. Eksiltili konuşmanın/olanın sesi de biçime direnir. Zira insani bir paha olmasının sonucu olarak da söylenmeye/konuşmaya eğilimlidir. Kaldı ki şaire kıymet olarak derviş edasını kazandıran da şiirin söyleniyor olmasıdır. Yalın kelam şairin bizimle/dünyayla konuşmasıdır. Biraz daha ilerleyelim birebir bağlam içinde dünyayla hasbıhalidir. O yüzden de dayanılmaz bir insaniliği baştan öngörür ve içerir.
Ve bütün bunların hepsi bilgili dünyanın dışında lakin dünyanın içindedir. Dışında olduğu için de günümüz okuruna dönük bir uzaklığın içinden şiir getirir götürür. Günümüzün içerenleriyle olumlu manada alaka kurmuş olanın en uzağında durur. Ancak bugünün datalı dünyanın egemenliği altında olduğu gerçeğine çaresizce karşı çıkmak dışında bir şey yapamaz/yapmaz.
Sina Akyol’un şiiri bildik manasıyla günümüz dünyasının şiiri olmadığı üzere ona ilişkin de değildir. Bilakis ona karşılıktan kendini oluşturur ve o da öbür bir dünyadır. Hatta bu karşılık onun varoluş münasebetlerinin en başında gelir. Yanı sıra bu karşılık muvazaalı hiçbir şeyin yanında ve içinde olmaz/durmaz. Epey ilkel duran dervişlik ve hali bu karşılıktan çıkıp geçmişe varır döner bugüne gelir şairi ve okuru bulur.
Kuşkusuz bu durum en azından Sina Akyol’un ve daha oburlarının şiirini bugün karşısında ilkel ve geri bulmak üzere bir illüzyonu dünyada dolandırmanın imkânıdır. Şiire dönük olmuş bitmiş ve gitmişlik de o bulmaktan beslenir, güç alır. Şair ya da okur bu şiire bugüne yakın olduğu ölçüde uzak kalmıştır /düşmüştür. Bu birebir vakitte paha olarak şiire ve şiirsel olana düşmanlık olarak anlanmaya sonuna kadar açıktır. Bunu bırakalım bugünün okurunu ve şairini taraf etrafın bile anlamasını beklemiyorum.
‘Vadedimveylaya’ da (Yasakmeye, 2011) baştan beri anlatmaya çalıştığımın en zirvesinde ancak “ihtiyar/olur/zaman”da kendini oluşturmuştur. Buysa şairin yazdığını daha da eksiltmesi için kâfi bir nedendir. Bir yanda Yararı Yokuşu’na, Sinan Kâzım Özüdoğru’ya varan kederli geçmiş bir yanda evladıyla gelecek olan oğul’a varan bugün ve gelecek! Bunların ortasına giren ve bir daha hiç çıkmayacak olan mevt karşısında eksiltmeye pek yüz vermeyen ve “ihtiyar/ olur/ zaman”a yeterli gelen tabiat.
Yalınlık büyük ölçüde tabiat olmaya gerçek gitmiştir. Kent karşısında yaşlılığımızın tabiata sığınma isteğini onu bulamadığında en azından şiire çağırmasını anlamakta zorluk çekmiyorum. Evladıyla her gün gelse ne olur oğulu da anlıyorum.
Şiir kendini oluşturup şiirsel haline gelirken bir yandan da bu şairin daima toplumsal olanla kesişen ferdî tarihini oluşturmasına müsaade veren altını kalınca çizmeye çalıştığı şehir/dünya karşısındaki durumumuzdur. Dünya karşısında hallerimiz/halsizliğimiz şiirin asıl belirleyeni olurken şair ikisi üstünden bizi direnmeye de çağırmıştır.
Ahmet Oktay’ın derinlik dediği şey gelişmenin akabinde o yaşlanmanın getirdiği durumdan diğer bir şey değildir. Durmuş oturmuş insan durmuş oturmamış, olmadık kalmamış dünya karşısında geçmiş/bugün ve gelecek düzleminde kendini yaşamaya çağıran ruhsal ya da hayati olguları şiire dâhil etmiştir.
Bizi öteki bir yere götürmeyecek, gitmeyi istesek müsaade vermeyecek kent karşısında bunun ne manaya geldiğini ve kıymet olup olmadığını tartışabiliriz. Bana soruluyorsa bedeldir. Zira mana bedeldir ve pahalıdır. Bu yüzden yaşama imkânımızdır, bugünle uzlaşmaz çelişkimiz ve uzaklığımızdır.
Sina Akyol bu kıymetin farkındadır ve hem bilmekte hem de bilmemektedir. Bilmektedir zira insandır. Bilmemektedir zira mütevazıdır. Kendini inceltip duran ve otoritesinden çoktan kurtulmuş bir babacanlıkla bildiği ve olmak istemediği dünyayı şiirinde ve hayatında hiç eskitmediği çığlıkla dolaşıp durmaktadır. İncelikli bağırmaya hiç gelmeyen bir çığlıktır bu ve son derece insanidir.
Vaveyla, Sina Akyol’un şiirlerinde bağırtıdan çok eksiltili bir konuşma halidir. Bana kalsa çığlık atılmasından, bağırılmasından yanayımdır. Neşet Ertaş’ın bağırtısı kulağıma gidip gelirken Sina Akyol, Muzaffer Kale üzere bağırmayı insanlığına kondurmayanlara da geçirebileceğim bir kelamım yok!
Vaveyla, Sina Akyol’un lisanından bizim çığlığımız kadar acımız olmuştur. Kendini eksilterek içimizden geçip giden çığlık bilmenin öteki bir lisanıdır. Kelam o çığlığı sakinleştirmeye fayda, acıyla yükselen bağırtıyı eksiltip okura gönderir. Herkes inatla kendini korurken Sina Akyol’un şiiri hepimizin eprimeyen barınağıdır.
Eksiltme bir bakıma yazılmayı bekleyen öteki şiirlere, edilmeye bekleyen kelamlara ne kalmışsa biriktirmektedir. Onlar da öteki şiirlere, kelamlara birebir eksiltmeyle kelam biriktirecektir. Lakin hepsinin vardırdığı şey aşikardır: “İnsan bin türlü ayrılamıyor/ken-/din-/den.” Kendinden ayrılamayan insansa ortak ya da değil geçmişten de ayrılmış olmaz. İnsan geçmişinden olmadığı sürece kendine hiçbir şey yapamaz, sırf hatırlar, hatırlamayı bilir.
Burada asıl manası oluşturan ve kıymetli hale getiren natürel sakladığını paylaşan “Aziz bellek”tir. Yaşlılığımız her gün oğulun çocuğunu kucaklarken geçmişimize de çalışmıştır. 1 Mayıs 1977’de Karı Yokuşu’nda, Sinan Kâzım Özüdoğru’nun öldüğü yerde sonra öteki yerlerde bellek devinip durmuştur. Zira unutmamak yani hatırlamak bir sefer daha öldürmemek/öldürülmemek yerine geçtiği üzere ne var ne yok yaşatır ve yaşatmaya direnir. Direnme şiirin kendisidir.
Sonunda… Acıyla tekrar “Va!” deyip geçip gittik. Sina Akyol da o denli yaptı. Sonra kendini derviş kabul etti biz onu anti-otoriter bir baba bildik deyip bahsi kapatmak da var ancak “iyidir/ yalın söz” deyip gitmek en azından bana daha güzel gelebilir.
*10 Ekim 2012, Cırlavık- B. Tuzhisar
