Akın Bakioğlu, Türkiye emekçi sınıfı hareketinin tarihindeki elbet en büyük olaylardan biri olan 1991 madenci grevini ve Ankara’ya hakikat çıkılan uzun yürüyüşü anlatıyor. Büyük Madenci Yürüyüşü, trajik bir cephesi de olan bu büyük direnişi, personel sınıfının kendini inşa etme tecrübesinin kurucu bir anı olarak resmediyor.
“Öncelikle günümüz emekçi sınıfı örgütlenmeleri 80’ sonrası yapıdan epeyce farklı. Örgütlülük modellerinde önemli değişimler yaşandı. Sendikal çabanın giderek parçalandığını ve işyeri özeline sıkıştığını görmekteyiz” diyen Bakioğlu emekçi sınıfının geçmişten bugüne uğraşını konuştuk.
Büyük Madenci Yürüyüşü, Akın Bakioğlu, 167 syf., Bağlantı Yayınları, 2022. Emek gayreti tarihi açısından baktığımızda Büyük Madenci Yürüyüşü’nün personel sınıfı üzerindeki tesirleri ve aksiyonun yarattığı atmosfere dair neler söylersiniz?
Büyük Madenci Yürüyüşü 80’lerin sonlarında başlayan, emekçi sınıfı ve sendikal gayretindeki değişimin son dalgalarından biridir. Yalnızca Türkiye’de değil dünyada da benzeri grevleri görmek mümkün. Kapitalizmin Türkiye’deki seyri açısından Zonguldak maden çalışanlarının sergiledikleri direniş hem kazanımlarıyla hem kaybedişleriyle değerli bir yerdedir. Dünya ölçeğinden bakıldığında Sovyetlerin dağılış sürecinde olduğu, güç siyasetlerinin değiştiği, global ticaretin hızlanmaya başladığı bir periyoda denk gelmektedir. Yerelde ise 80’ darbesinin fiyatlı emek üzerindeki baskısının görece devam ettiği ve Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) satılma telaffuzlarının olduğu günlerde yapılmıştır Zonguldak Madenci Grevi. 89’ Bahar aksiyonları çerçevesinden bakıldığında kamu emekçilerinin neoliberal siyasetlere karşı koymasıdır tıpkı vakitte da. Bu nedenlerle Türkiye’de ve dünyada çok büyük ilgi görmüştür. Sanatkarlardan siyasetçilere kadar herkes Zonguldak’a gelerek greve takviye vermiştir. Ek olarak, evvel 1991 genel seçimlerinde sonra 92’ mahallî seçimlerde Anavatan Partisindeki önemli oy düşüşlerinde, grev sırasında partinin takındığı olumsuz halin tesiri büyüktür.
Büyük Madenci Yürüyüşü tek başına bir olay olarak değil 80’ sonrası kamu emekçilerinin birçoklarının özelleştirme ve neoliberal siyasetlere karşı koyuşunun en üst noktası olarak okunmalıdır. Her ne kadar kamu emekçileri bu hareketler sonrasında fiyat artışları elde etse de sendikal hakları ve başka özlük haklarında değerli kaybedişler de yaşamışlardır. Sendikaların bir bütün olarak değil de işkolu özelindeki örgütlü yapıları bu kaybedişlerde tesirli olmuştur. Günümüzde de bu türlü bir görünüm vardır maalesef.
‘SINIF UĞRAŞLARI SİYASETİN EN KIYMETLİ BELİRLEYENİDİR’
Türkiye’de siyasi tarih ile emek tarihi ortasındaki makas her daim keskin olmuştur. Sizce bunun sebebi nedir?
Sınıf gayretleri siyasetin en değerli belirleyenidir. Bilhassa 80’li yıllarda personel sınıfının yok olduğu ve artık sınıf çatışmasının toplumsal değişimi açıklayamadığını öne süren tezlerin karşısında yaşanan tüm gelişmeler bunun aksini bizlere gösterdi. Günümüzde gerek ulusal manada gerekse de ulusal manadaki siyasi kırılmaların ardında sınıf uğraşlarının seyri vardır. Bahar Hareketleri periyodu dünyadaki siyasi iklimin de önemli değişime uğradığı tek kutuplu bir dünyaya evrildiği bir periyottur. Bu yüzden siyaset ve emek hareketleri birbirinden farklı okunamaz.
Kitabınızda öne çıkan problemlerin başında kelamlı tarihin ağır işlenişi yer alıyor. Kelamlı tarih ile yazılı tarih ortasında nasıl farklar var? Saha çalışmasında nelerle karşılaştınız?
Teorik olarak personel sınıfının ne olduğu, üyelerinin gündelik hayattaki pratiklerini nasıl anlamlardıklarıyla direkt bağlantılıdır. Bu dışarıdan bir bakışla kavranamayacak kadar karmaşık ilgiler manasına gelmektedir. Bu nedenle öznesini dinleyen ve manalandıran çalışmalar masa başındaki çalışmalardan daha fazla kelam söyleyebilir. Kelamlı tarih çalışmaları tabiatı gereği yazılı tarihi dokümanlara ek olarak yapılır. Birbirinin aykırısı değil birbirini destekleyen çalışmalardır. Kitaptaa hem vakanüvistik tarihe hem de emekçilerin anlatılarına yer vermeye çalıştım. Tarihi yaşayarak yazanların mana dünyalarını sosyolojik açıdan daha değerli görmekteyim. Bu nedenle Zonguldak Kömür Havzası tarihini personel sınıfı hareketlerine nazaran yine ele alarak beş periyotta inceledim ve personellerin çalışma ve gündelik hayat tecrübelerini bu tarihin içerisinde ele aldım. Bu nedenle kitap gün gün grevi anlatmıyor. Personellerin gündelik hayatına ve çalışma hayatına odaklanarak greve giden süreci bir bütün olarak kavramaya çalışıyor. Her ne kadar kitabın başlığı Büyük Madenci Yürüyüşü olsa da çalışmada yalnızca bu olaya odaklanmıyor emekçi sınıfının çalışma ve gündelik hayatının bir sonucu olarak bu yürüyüşü ele almaya dikkat ediyorum.
Saha çalışması sırasında pek çok madenci köyünü ziyaret etme talihi da buldum. Çalışma dışında çalışanlarla derinlemesine tartışmalara da girdiğimiz oldu. Zonguldak Kömür Havzası’nda nereye gitseniz grevle ilgili anısı olan birisine rastlamanız tesadüf değildir. Ben de madenci bir aileden geldiğim için samimi görüşmeler gerçekleştirdim. Saha araştırması sırasında en şaşırtan görüşmelerden birisi madencilik faaliyetini “Yüzüklerin Efendisi” yapıtındaki Entler ve Orklar ortasındaki savaşa benzeten iştirakçiyle yaptığım mülakattır. Tabiat sömürüsü ve kapitalizm daha düzgün tabir edilemezdi açıkçası.
GMİS, Büyük Madenci Yürüyüşü’nün kıymetli bir yürütücüsüydü. Burada Şemsi Denizer’in ismini anmak gerek. Aksiyonla birlikte kamuoyunun da tanıdığı bir lider oldu Denizer. Tıpkı vakitte hareketin de mukadderatını değiştirdi. Bu süreci nasıl yorumluyorsunuz?
Şemsi Denizer’in hayatı Türkiye emekçi sınıfı sendikacılığının bir özeti üzere. Grev öncesindeki ve sonrasındaki katkıları da göz arkası edilemez lakin kısa müddette geçirdiği değişim çok değerlidir. Grevin birinci günlerinde Denizer yaptığı bir konuşmada “Maden personeli işçi sınıfının öncü gücüdür. Ocakları kapatırız fikrinde olanların başına 1,5 milyon Zonguldaklı ile Türk personeli ile Türkiye’yi başlarına geçiririz” derken grevden sonra maden çalışanları için “Kendi çıkarlarını göremiyorlar, onun için de açlıktan kurtulamıyorlar, bu sendikanın idaresi olmasaydı aç kalırlardı” diyecek kadar önemli bir değişim geçirmiştir. Sendikal önderliğin değerini yadsımamakla birlikte grev sırasında Türkiye Taşkömürü Kurumun’nda yaklaşık kırk bin emekçinin çalışıldığı da unutulmamalıdır. Emekçilerin hepsi sendikalıdır. Lakin grevi örgütleyen ve en az sendika kadar bedelli olan bir başka bileşen ise personel komiteleridir. Emekçi komiteleri grev öncesinde kendi çalıştıkları işletmelerde örgütlenmiş, evvelce emekçilerin pratik kazanımları için gayret vermişlerdir. Hatta yer yer sendikanın kimi kararlarına karşı çıkarak denetleme vazifesini de yerine getirmişlerdir. Büyük Madenci Yürüyüşü sırasında en dikkat cazip şey ise nizamdır. Fotoğraflara baktığınızda çalışanların neredeyse askeri düzenle yürüdüklerini görürsünüz. Bu nizamın sağlanmasınsa ve sendika idaresi ile emekçiler ortasındaki bağlantının sağlanmasında işyeri komitelerinin fonksiyonu çok kıymetlidir. Lakin grev sonrasında Denizer ile komitelerin de ortasının açıldığını ve bilinen komite üyelerinin iş yerlerinin değiştirildiğini sonraları da emekli edildiklerini görüyoruz. Denizer’in bütün bu olumsuz düzenlemelere karşı direnmediğini biliyoruz.
‘GÜNÜMÜZ PERSONEL SINIFI ÖRGÜTLENMELERİ 80′ SONRASI YAPIDAN FARKLI’
Günümüze gelirsek, personel aksiyonları ve emek gayreti had safhaya çıktı. Bugünü, geçmişle karşılaştırdığımızda ortaya nasıl bir tablo çıkıyor?
Öncelikle günümüz personel sınıfı örgütlenmeleri 80’ sonrası yapıdan hayli farklı. Örgütlülük modellerinde önemli değişimler yaşandı. Sendikal gayretin giderek parçalandığını ve işyeri özeline sıkıştığını görmekteyiz.
Bütün bu olumsuz tabloya rağmen son yıllarda MONOPOL çalışanlarının göstermiş olduğu, devam eden yıllarda ise metal bölümünde çalışanların şimdilerde ise nakliye çalışanlarının yoğunluklu olarak göstermiş oldukları aksiyonlar umut vermektedir. Her ne kadar ulusal gündeme çok fazla yansımasa da Emek Çalışma Topluluğu’nun 2019 ve 2020 yıllarındaki raporlarına nazaran üç yüz yirmi beş bin emekçi genel aksiyon olaylarına iştirak göstermiştir. Yakın vakitte dünyanın çeşitli yerlerinde göçmen ve mülteci personellerin de haklarını aramak için örgütlenmesi ve emek uğraşına girişmesi de şaşırtan olmayacaktır. Sınıf çabası de her şey üzere değişime uğramak zorunda. Eskisi üzere görünmeyen örgütlenme biçimleri personel sınıfının değiştirici, dönüştürücü gücünün yok olduğunu düşündürebilir lakin değişim sınıfların karşılıklı uğraşı sonucunda şekillenmiştir, gelecekte de bu bu türlü olacaktır.
Günümüz Türkiyesi’nde siyasal örgütlenme ile emekçi örgütlenmesi ortasındaki bağlantıda eksikler nelerdir?
Bunu eksiklik olarak tanımlamayı yanlışsız bulmuyorum. Sınıf gayretleri içerisinde bulundukları koşullara nazaran şekillenirler. Diyalektik bir yaklaşımla gelecek ne yalnızca sınıf hareketlerine indirgenebilir ne de yapısal kuralların direkt işaret ettiği istikamette aranabilir. Bu çatışmanın karşılıklı sonuçlarının işaret ettiği eksende şekillenir. Personel sınıfı dünyada bir bütün olmasına karşın birbirinden çok farklı görünümleri de olabilir. Çelişkili görünen bu durum hayatın ta kendisidir. Günümüzde bunları sınıf içi farklılıklar ve sınıf kültürü kavramlarıyla anlamlandırmaya çalışıyoruz.
En geniş manasıyla örgüt birbiriyle emsal gruplarlar oluşturanların toplumsal yapılar, normlar ve gündelik hayatla kurdukları ilgi içerisinde anlamlanır. Globalleşmenin ve tek kutuplu bir dünyanın örgütler üzerindeki tesirlerini yaşayarak deneyimledik. Önümüzdeki süreçte dijitalleşen dünyanın tesirlerini de süratli bir halde deneyimleyeceğimizi düşünüyorum. Covid Pandemisi sonrası çalışma hayatının gündelik hayatla nasıl iç içe geçtiği daha görünür hale geldi örneğin. Amerika’da çalışanların önemli bir kısmı, var olan işlerini bırakarak yeni işlere girmeye ve özlük haklarıyla ilgili taleplerini sanal örgütlenme yollarıyla aramaya başladılar. Birebir formda Türkiye’de çoğunluğu nakliye çalışanı olan ve neredeyse tamamı garantisiz çalışma şartlarına sahip işçilerin hareketleri de değerli gelişmelerdir. En kolay manada kendilerini bir küme haklarını almak için çabaya girdikleri başkalarını karşı bir küme olarak görüp hak çabası vermek de emekçi örgütlenmesine içkindir. Lakin sınıf hareketlerinde en dikkat alımlı taraf hareketlerin iş yeri temelinde sıkışması üzere görünüyor. İş yeri ve kısa müddetli kazanımlar hareketliliklerin temel belirleyenleri olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin günümüzdeki aksiyonlara istenen fiyat özelinde baktığımızda talep edilen fiyatların yoksulluk hududunun altında olması dikkat caziptir. Global kapitalizmin baskı ortamı buradan bile okunabilir. Taleplerin gereksinimlerden daha çok haklara gerçek gelmesi kazanımları arttıracaktır.
‘SERVET DAĞILIMINDAKİ EŞİTSİZLİK GİDEREK DERİNLEŞİYOR’
Emek uğraşının değişen dünyayla birlikte geleceği noktaya dair öngörüleriniz nelerdir?
Dünyada servet dağılımındaki eşitsizlik giderek derinleşiyor. Covid Pandemisi sonrası bu durum daha da ivme kazandı. Zenginler daha çok zenginleşirken yoksullar daha çok yoksullaştı. Aşıların, ilaçların, maskelerin, çalışmama lüksünün, çalışma zorunluluğunun ne manaya geldiğini hepimiz yaşayarak deneyimledik. Demin de söylediğim üzere hayat karmaşık ve çelişkili bağlantılardan oluşur. Lakin bazen bu bağlantılar hiç olmadığı kadar açık bir halde görünür hale gelirler. İçinden geçtiğimiz süreç de bu türlü, pek çok şeyin daha açık bir halde görünür olduğu bir süreç.
Hudutlarımızda ve bilhassa Yemen’de 10 yılı aşkın savaşlar sürüyor. Bütün bu olumsuz tabloya rağmen ABD’deki “black lives matter” hareketleri, Avrupa’nın farklı kentlerinde kolonyal periyoda ilişkin figürlere karşı yapılan aksiyonlar, Güney Amerika’daki öğrenci hareketleri, Fransa, Lübnan, Finlandiya, Sudan üzere ülkelerde artırımlar, yoksulluk, adaletsizlik üzere çeşitli nedenlerle yapılan aksiyonlar çabucak akla gelenlerden. Buna ek olarak ikinci dünya savaşı sonrası en büyük mecburî göç hareketlerinin daha büyüğünün geçtiğimiz on yılda yaşandığını görmekteyiz. Bütün bunlar bir ortada düşünüldüğünde dünyanın büyük bir değişim süreci içerisinde olduğunu görmekteyiz. Sözgelimi Marsa kıymetli maden çıkarmak için giden şirketlerle Demokratik Kongo Cumhuriyeti madenlerinde çalışan köle emekçiler birebir dünyada yaşıyor. Günde 18 saat çalışmak zorunda olan çocukların üzerinden Dünya atmosferinde birkaç gün geçirmek için seyahate çıkan uzay turistlerinin roketi geçebiliyor. Bu çelişkilerin daha da derinleştiği ve geleceğin sınıf gayreti ekseninde belirleneceği bir dünya öngörmek sıkıntı değil.
‘AFGANİSTAN’DAN GELEN MÜLTECİLER ÜZERİNE ÇALIŞIYORUM’
Okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Bu ortalar Afganistan’dan gelen mülteciler üzerine bir çalışmaya başladım. Mülteciler ülkemizde gerek garantisiz çalışma şartları gerekse de artan yabancı düşmanlığından olumsuz manada en çok etkilenen kümesi oluşturuyor. Dünyadaki eşitsiz servet dağılımının bir sonucu olarak zarurî göç günümüzün en kıymetli sorunlarından. Bildiğiniz üzere Türkiye, dünyada en çok mültecinin olduğu ülke ve işleyen bir göç siyaseti hala yok. Bu durum toplumsal siyaset ve sosyolojinin ilgi alanları ortasında.
