Ukrayna ve Rusya ortasındaki tansiyon dün sabah saatlerinde yerini işgale bıraktı. Rus ordusu karadan ve havadan Ukrayna’yı gaye alırken, hava indirme birlikleri, füzeler ve savaş uçakları da Ukrayna’da evvelden belirledikleri amaçlara saldırıyor. Savaşın başlaması ile birlikte Ukrayna hava alanındaki hareketlilik tüm dünyanın da ilgi odağı oldu. Binlerce kişi fevkalâde hava trafiğini takip etmek için online uçak takip uygulamalarına akın etti.
2007 yılında İsveç’te geliştirilen FlightRadar isimli uygulama, uçaklardan gelen sinyalleri toplayan alıcılardaki dataları okunabilir hale getirip kullanıcıların hizmetine sunuyor. Alıcıların çalıştığı bölgelerde yanlışsız işleyen sistem, sinyal toplayıcıların yetersizliği ve yazılım kusurları sebebiyle vakit zaman yanlışlı bilgiler de verebiliyor.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Uçak Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, “Yeterli donanıma sahip tüm hava araçlarını bu sistemde görebilirsiniz. Global hava trafiğine ilişkin bilgilerin uçakların ayrıntıları ile birlikte verilmesinin terörist guruplar için bir avantaj sağlayıp sağlamadığı konusunda tartışmalar devam ediyor” dedi.
YouTube Yayıncısı ve Müellif Kerem Gök ise FlightRadar’ın güvenilirliği ile ilgili olarak, “Eğer beklediğiniz bir yolcunun uçağını takip etmek için kullanacaksanız evet, emniyetli lakin harici bir durumda buradan alınan bilgilerin çapraz denetimle doğrulanmaya muhtaçlığı var” halinde konuştu.
UKRAYNA HAVA ALANI BOMBOŞ
Rus ordusunun Ukrayna’da başlattığı geniş çaplı atakların akabinde hava alanının kapatılmasıyla birlikte sivil uçaklar Ukrayna hava alanına girmemeye başladı. Sivil Havacılık otoriteleri de yolcu uçaklarının Ukrayna hava alanına girmemesi için harekete geçti. Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı EUROCONTROL, Ukrayna üzerinde uçacak olan tüm sivil uçakları Türk hava alanına yönlendirdi.
FlightRadar datalarına nazaran, işgalin başladığı saatlerde Ukrayna’nın komşuları olan Moldova ve Belarus üzere ülkelerin de hava alanı boş kaldı. Sivil uçuşlar güneyde Türkiye, kuzeyde ise Litvanya üzerinden gerçekleşti.
17 Temmuz 2014 tarihinde Ukrayna’nın doğusunda Malezya Havayollarına ilişkin Boeing 777 tipi sivil yolcu uçağı yerden fırlatılan bir füze sonucunda düşmüş ve 298 kişi hayatını kaybetmişti.
TAKİP EDİLEN BÜTÜN UÇUŞLAR UKRAYNA ETRAFINDA
Rusya’nın Ukrayna topraklarına girdiği saatlerde FlightRadar datalarına nazaran en çok takip edilen 5 uçuşun tümü Ukrayna etrafında gerçekleşiyor. En çok izlenen uçuş ise Karadeniz üzerinde müşahede uçuşu gerçekleştiren ve ABD hava kuvvetleri bünyesinde vazife yapan RQ-4B Küresel Hawk tipi İHA oldu. “FORTE-12” kodu ile uçan İHA 26 bin 680 kişi tarafından takip edildi.
ABD Hava Kuvvetleri’ne ilişkin çok sayıda uçak bölgede durumu gözlemeye çalışıyor. ABD Hava Kuvvetleri’ne ilişkin Boeing E8-C tipi müşahede uçakları da Polonya-Ukrayna hududunda müşahede uçuşu düzenledi. FlightRadar bilgilerine nazaran E-8C uçağı da 5 bin 884 kişi tarafından izlendi.
KISA MÜDDETTE TÜM DÜNYAYA YAYILDI
FlightRadar bilgilerinin tüm dünyada ilgiyle takip edildiğini belirten Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, sistemin kısa müddette tüm dünyayı çevrelediğini belirtti. Kuşhan, “FlightRadar sitesi birinci kez ortaya çıktıktan sonra kısa müddette evvel Avrupa sonra ise tüm dünyaya yayıldı. 2010 yılında ADS-B alıcısına sahip herkes FlightRadar bilgilerine sahip olmaya başladı. Kapsama alanındaki bu gelişim silsilesini özetleyecek olursak, 2010 Aralığına kadar neredeyse ülkemiz dahil tüm Avrupa, Orta Doğu, Brezilya ve ABD, 2011 in ortasına kadar Avustralya, Yeni Zelanda, Malezya, Sri Lanka ve Çin; 2012 Temmuz’una kadar Japonya, Güneybatı Rusya, Şili, Güney Afrika, Hindistan, Kazakistan formundadır. Daha sonra bilhassa tüm kıtalarda kapsama alanı dışındaki bölgelerde kapsama alanına sokuldu ve günümüzde dünyanın büyük kısmı takip edilebilir durumda” kelamlarıyla FlightRadar sitesinin kullandığı sistemin gelişimini anlattı.
Günlük binlerce uçağın FlightRadar ekranına yansıdığını belirten Kuşhan, “Yerde taksi yapan ve havadaki uçakların hepsi FlightRadar ekranına yansır. Bu uçakların sayısı günümüzde ortalama 17 bin ve bu sayının 2025 yılında 18700 olacağı öngörülüyor” dedi.
Askeri uçuşların FlightRadar ekranında kolay biçimde gizlenebildiğini belirten Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, “Örneğin hava kuvvetlerimize bağlı uçakları görme ihtimalimiz çabucak hemen hiç yoktur. Bunun sebebi uçaklarımızın hava alanımızda FIR (Uçuş bilgi bölgesi) yahut FRA (Serbest rotalı hava sahası) sınırlarının dışında uçabilme yetkilerinin olmasıdır. İstedikleri vakit görülmelerini engellemek için bilgisayarlarını devreye sokabilirler ve bu halde FlightRadar’da görünmezler. Tıpkı halde devlet liderlerine ilişkin olan uçaklar da rahatlıkla uygulamada görünmez olabilirler” formunda konuştu.
FlightRadar sitesinin vericiler ve alıcılar üzerinden inşa edildiğinin altını çizen Prof. Dr. Kuşhan, “Bilgilerin ekrana işlenmesinde ADS-B yahut MLAT alıcılarından alınan sinyaller kullanılır. Uygun noktalarda konuşlu bu alıcılar birebir anda 4 başka noktadan uçaktan gelen sinyalleri alarak ve bu sinyalleri daima uçak kapsama alanlarında iken ölçerek suratı, pozisyonu, irtifayı ve uçağın bilgisayarındaki uçuş rotası ile uçağa ilişkin tüm ayrıntıları uygulama ekranına yansıtır. Tabi tüm bu bilgiler yaklaşık 5 dakikalık bir gecikme ile uygulama ekranına geliyor. Bu alıcıların yerleri belirlenirken motamot GSM sistem sağlayıcılarının izlediği formül izlenir. Uygun binalar, topraklar FlightRadar tarafından kiralanarak alıcılar ve alıcılara ilişkin 4 farklı veri/sinyal toplayıcı buralara konuşlandırılır. Tüm havaalanları ortasında irtibatlı bir formda uçuşlar izlenir. Tüm bu çalışmaların sonucunda da ekrandan uçuş trafiği izlenebilir hale gelir” kelamlarıyla sistemin nasıl çalıştığını anlattı.
UÇUŞLAR HAKKINDAKİ BİRÇOK AYRINTI ULAŞILABİR HALE GELDİ
İnsansız hava araçlarının da FlightRadar uygulamasında rahatlıkla görülebileceğini belirten Prof. Dr. Kuşhan, “Bu araçlarda istenildiği takdirde kendilerini saklayabilirler. İHA sistemlerinin FlightRadar sisteminde daima görünür olması bence milletlerarası strateji siyasetleri uzmanlarınca cevaplanmalıdır. Örnek vermek gerekirse 22 Şubat günü Akdeniz’deki bir donanma tesisinden ABD Hava Kuvvetleri’ne ilişkin RQ-4 Küresel Hawk modeli İHA Ukrayna’ya uçtu. Muhtemelen bu uçuşun emeli keşif ve müşahede yapmaktı zira bu uçuş muhakkak bir rotada döngüler halinde gerçekleşti. Bu İHA vazifesini tamamladıktan sonra Sicilya’daki İtalya’da bir hava üssüne indi. Uçuş yapan sistem ABD Hava Kuvvetleri bünyesinde Kaliforniya’da vazife yapan ve süreksiz olarak İtalya’da bulunan 9. Operasyon Grubu/Müfrezesi ne aitti. Tüm bu bilgilere FlightRadar sayesinde rahatlıkla ulaşabilirsiniz” dedi.
Askeri açıdan bakıldığı vakit uçuşları gizlemek mümkün olduğu için FlightRadar uygulamasının bir güvenlik zaafiyeti yaratmadığını belirten Prof. Dr. Kuşhan, “Askeri ve sivil tüm kesimi ve kamuoyunu olumlu taraftan etkilediğini de rahatlıkla söyleyebiliriz” dedi.
Prof. Dr. Kuşhan “Tüm İHA uçuşları yalnızca Flightradar tarafından değil, PlaneFinder, Küresel ADS Exchange üzere online uçuş takip servislerinin kullandığı ticari ADS-B alıcıları tarafından da tespit edilebiliyor. Tabi ki bir de tüm yer radarları tarafından görülebilirler” tabirlerini kullandı.
Son periyotta Flightradar ekranlarında mavi uçaklarda görünmeye başladı. Prof. Dr. Kuşhan bu uçakların uydu üzerinden takip edildiğini belirtti. Kuşhan, sarı olarak görünen uçakların ise ADS-B ve sinyal toplayıcılar ile yerden takip edildiğini söyledi.
Prof. Dr. Kuşhan, “Uçuş sınırlarının renkleri de uçağın irtifası hakkında bilgi vermektedir. Sayılar metre cinsindendir. Müsaade rengi uçak 100 metrenin altındaysa beyaz olur. 100 metrenin üzerinde ise sarı, 2500 metreye kadar yeşil, 2500 metrenin üzerinde açık mavi, akabinde lacivert, mor ve en yüksek irtifa için kırmızı olacaktır” diyerek uçakların izlediği rotanın da duruma nazaran farklı renklerde gösterildiğini belirtti. Prof. Dr. Kuşhan, havalimanı araçlarının da ekrana gümüş grisi olarak yansıdığını söyledi.
Flightradar bilgilerinin hava araçlarının karıştığı kazalarda da kullanılabileceğini belirten Prof. Dr. Kuşhan, “Bu uygulama dataları direkt uçaktan alıyor. Örnek vermek gerekirse son dakikada iptal edilen bir uçuş bir süre platform ekranından görülecektir. Zira havaalanından alınan uçuş datalarına nazaran uçuş kelam mevzusudur. Lakin sistem güncellemesi ile örneğin 15 dakika sonra gerçekte olmayan bu uçuş kaybolacaktır. Meğer FlightRadar24 de bu türlü bir durum kelam konusu olamaz. Zira tüm bilgi sinyalleri ADS-B ye direk uçaktan gitmektedir. Hasebiyle sahiden çok kıymetli bir mevzu olan “Uçak Kazası Raporları” hazırlanırken FlightRadar datalarının kullanımı çok önemlidir” halinde konuştu.
“SADECE KÂFİ DONANIMA SAHİP UÇAKLAR GÖRÜNEBİLİR”
FlightRadar ekranında her uçağın görülemeyeceğinin altını çizen Kerem Gök de, “Bu ekranda yalnızca kâfi donanıma sahip hava araçları görülebilir. Daha küçük sınıfta yer alan uçaklar, askeri hedefli hava araçları ve Flightradar24 ekranlarında görünmesi engellenen uçakları göremeyiz” dedi. Flightradar’ın uçaklardan gelen ADS-B bilgilerini işleyerek çalıştığını belirten Kerem Gök, “Bu dataları yollayabilme yeteneğine sahip uçaklar FlightRadar ekranında takip edilebilir. Flightradar, Türkiye’de dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki gönüllülere ADS-B alıcısı gönderiyor. Gönüllüler bu alıcıları kendi bölgelerine kurarak etrafındaki uçakların datalarını topluyor ve bu datalar bir merkeze gönderilerek FR24 ekranlarına yansıtılıyor” kelamları ile sistemin çalışma halini anlattı.
YouTube Yayıncısı ve Müellif Kerem Gök, askeri uçuşların çoklukla FlightRadar’a yansımadığını vurguladı. Kerem Gök, “Askeri uçuşlar ekseriyetle FlightRadar ekranına yansımaz. Lakin bazen askeri kargo uçakları ve insansız hava araçları bu uygulamada görülebilir. Kargo uçakları, uçak bilgilerinden aşikâr olur. İnsansız hava araçlarını ise hem uçak bilgilerinden hem de seyir rotalarından tespit edebiliriz. İnsanız hava araçları genelde başka uçaklardan farklı rotalar izler ve bu ekranda kendini belirli eder” sözlerini kullandı.
Flightradar’ın güvenlik zafiyeti yaratıp yaratmadığı konusunda uzmanların görüşlerinin değerli olduğunu belirten Kerem Gök “FR24 tarafından uygulanan süreç, rastgele bir sıradan kullanıcının bir ADS-B alıcısı satın alması ile muadildir. Yani ADS-B sinyali yayan bir hava aracının rotası kritik bir bilgi ise, bunu 10-15 dolarlık antenlerle hava aracının yakınında bulunarak bunu öğrenmek mümkün. Devletler ekseriyetle başkanlık uçaklarını bu uygulama üzerinde gizleyebiliyor. Askeri uçaklar da görünmüyor. Bir güvenlik zafiyeti oluşturuyor mu buna lakin uzmanlar yanıt verebilir. Bir uçağın rotası, irtifası, suratı üzere parametreleri bilmek bir güvenlik zafiyeti olabilir mi olamaz mı? Bu soru üzerinde çalışılması gerekiyor” biçiminde konuştu.
MAVİ UÇAKLAR NE MANAYA GELİYOR?
Flightradar ekranında olağan şartlarda hava araçları sarı renkte görünüyordu ama bir müddettir mavi uçaklar da uygulamada görülmeye başlandı. Birçok kullanıcı “Mavi uçaklar ne manaya geliyor?” sorusunu sık sık soruyor. Kerem Gök bu mevzu hakkında “Bir mühlet evvel, uydu data tabanlı ADS-B kamu kullanımına sunuldu. Şayet ekranda görünen uçak bilgileri uydu bilgi tabanlı ADS-B’den alıyorsa mavi olarak gözüküyor” diyerek farklı renkteki uçakların ne manaya geldiğini açıkladı.
Sistemin ADS-B sinyali gönderen uçak dışındaki araçları da tespit edebildiğini söyleyen Gök “Havalimanları etrafında farklı araçlarında ekrana yansıdığını görmek mümkün. Havalimanlarında kullanılan yer araçları da vericilere sahip olduğu için Flightradar24 ekranına yansıyor” dedi.
Flightradar’ın hava araçlarını takip etmek için kullanıldığının altını çizen Gök, “Bu uygulama hava araçlarının karıştığı kazarlar bu hedefler için kullanılmaz. FR24 ekranında görülen bir uçak aslında bir otorite tarafından yönetilen hava trafik denetim merkezinde, çok daha kapsamlı ve net datalarla gözükür. Bu yüzden FR24 bilgilerine gereksinim duyulmaz” sözlerini kullandı.
