Doç. Dr. Zeliha Sarfiyat Büyüközer – Herakleia Hafriyatı Bilimsel Danışmanı | zgider@gmail.com
Herakleia Antik Kenti, Muğla’nın Milas ilçesi Kapıkırı Mahallesi sonlarında yer alır. Latmos (Beşparmak) Dağı’nın güneybatı eteklerinde, Bafa Gölü’nün kuzeydoğu kıyısında, Erken Helenistik Dönem’de kurulmuş bir Karia kentidir. Herakleia’nın kurulduğu yerde Antik Dönem’de kutsal kabul edilen, harikulâde jeolojik oluşumlarıyla adeta bir “kaya deryası” olarak nitelendirilen Latmos Dağı ile bir vakitler körfez olan ve Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla göle dönüşen Bafa Gölü üzere iki tabiat olağanüstüsü yer alır. Latmos Dağı’nda birinci yerleşim izleri M.Ö 6. bine kadar gidiyor. A. Peschlow-Bindokat tarafından bölgede yapılan yüzey araştırmalarında bulunan kaya fotoğrafları, betim lisanı ve sembolik içeriği bakımından benzersizdir. Anadolu’nun yerli halkı olan Karlar, M.Ö. 1. binde Latmos kentiyle birlikte bölgede yerleşik yaşama geçmişlerdir. M.Ö. 4. yüzyılın sonlarında İskender’in kumandanlarından Pleistarkhos, Herakleia’yı kurarak Latmosluları bu kente yerleşmeye zorlamıştır. Günümüzde Kapıkırı köyü ile iç içe geçmiş durumda olan Herakleia, birbirini dik kesen cadde ve sokaklardan oluşan “Hippodamik” kent planına sahiptir. Agora (ticari, resmi, isimli ve dini işlevleri olan açık alan, pazar yeri) kentin merkezini oluşturur ve başka kamu yapıları da agoranın etrafında toplanmıştır. M.Ö. 3. yüzyılda, denize hâkim bir zirve üzerine inşa edilen Athena Tapınağı, sırtını denize, yüzünü Latmos Dağı’nın doruğuna dönmüştür. Kentin ikinci değerli kutsal alanı, efsanevi kurucu Endymion’a adanan tapınaktır. Bunlar haricinde, agoranın doğusundaki meclis binası, hamam-palaestra kompleksi, kentin kuzeydoğusundaki yamaca yaslandırılmış olan tiyatro ve kentin ana girişini oluşturan Liman Kapısı, görülmesi gereken değerli yapılardandır. M.Ö. 7. yüzyıldan itibaren Sina Yarımadası’ndan kaçan Hristiyanlar, epey korunaklı olan Latmos Dağı’na yerleşmişler ve burada büyük manastır kompleksleri inşa etmişlerdir. Herakleia’nın güneyindeki burun üzerinde yer alan Göl Kalesi, Kapıkırı Adası’ndaki manastır kompleksi ve Bafa Gölü içinde kalan bazilika, kentteki Bizans Periyodu inşa faaliyetlerini gösterir. 13. yüzyılın ortalarında Milas’ta Menteşe Beyliği’nin kurulmasıyla, kentteki siyasi hakimiyet değişmiş ve Hristiyanlar bölgeyi terk etmek zorunda kalmıştır. 18. yüzyılda yerleşik hayata geçen Türk göçerler, kentin üzerine Kapıkırı köyünü kurmuştur.
Hafriyat çalışmaları
12 Ağustos 2021’de Herakleia’da müdafaaya yönelik hafriyat ve konservasyon çalışmalarına başlandı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Muğla Valiliği Yatırım İzleme ve Uyum Başkanlığı ile Milas İMİ Koleji tarafından desteklenen bu çalışmalar Milas Müze Müdürlüğü başkanlığında yapıldı. Yaklaşık beş ay süren hafriyatlarda çok kıymetli arkeolojik datalara ve buluntulara ulaşıldı.
Endymion ile Selene’nin aşkı
Herakleia’nın bulunduğu coğrafya, Antik Dönem’de çoban Endymion ile ay tanrıçası Selene aşkının yaşandığı yerdir. Bu nedenle Selene, Latmos Dağı’na aşkla dokunur, ışıltısıyla Bafa Gölü’nü gümüş bir tepsi üzere parlatır. Günümüzde dolunayın en hoş yansıdığı yerlerden birinin Bafa Gölü olmasının sebebi de işte bu aşk öyküsüdür.
