On yıldır UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’nde yer alan ve güneybatı Asya’nın en büyük Neolitik Çağ yerleşim yerlerinden biri olan Çatalhöyük’te bir müddettir Polonya ve Türkiye işbirliğiyle kıymetli keşifler gerçekleşiyor.
Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği’nde 9 Haziran günü gerçekleşen aktiflikte Polonya-Türkiye ortasında kültürel miras ve arkeoloji üzerinden gelişen yeni işbirliği modeli basına tanıtıldı.
Polonya / Poznan’da yer alan Adam Mickiewicz Üniversitesi hafriyat grubu, 2001 yılından bu yana Anadolu’nun dünyaya en büyük mirası olarak kabul edilen ve bu vakte kadar 1 milyonun üzerinde turistin ziyaret ettiği Çatalhöyük’te titiz bir araştırma yürütüyor ve projeyi Türkiye ve Polonya’dan hususun uzmanı tarafların iştirakiyle yepisyeni buluntular ortaya koyuyor.
Proje birinci evvel 2001-2008 yılları ortasında Polonya Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnoloji Enstitüsü takımı ile iş birliği içinde yürütüldü. 2001-2017 yılları ortasındaki çalışmalar ise, Çatalhöyük Araştırma Projesi kapsamında Prof. Ian Hodder başkanlığında gerçekleştirildi.
2018-2019 yılları ortasında Konya Müzesi, Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu’nun bilimsel danışmanlığında bu projede yer aldı.
Halihazırda yürütülen çalışmalar ise, Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Umut Türkcan başkanlığında Konya Çatalhöyük Neolitik Kenti projesi kapsamında yürütülüyor.
ÖNEMLİ FİNANSMAN KAYNAKLARI
Çalışmalar en başta yalnızca grup tarafından elde edilen fonlarla finanse edilirken, sonraki yıllarda Ulusal Bilim Merkezi’nden (Polish National Science Center) iki büyük hibe alındı. Avrupa Komitesi Eğitim ve Kültür Programı tarafından ve Poznan’daki Adam Mickiewicz Üniversitesi de projenin farklı kademelerinde finansman sağladı.
Anadolu’da birinci kentleşme modellerinden olan Çatalhöyük, çatal yaptığı için iki tane tıpkı periyoda ilişkin ancak biri başkasına nazaran daha sonradan kurulmuş olabileceği kestirim edilen höyüklere sahip.
Ancak son araştırmalar, bölgenin terk edildiği periyoda ilişkin üçüncü bir höyükleşmeye ve akabinde da batı bölgesinde 300 metrelik büyük bir höyüğün varlığına dikkat çekti. Hasebiyle, Çatalhöyük’teki hayatın dört höyük içerisinde 1700 yıllık bir döngüde yaşandığı varsayım ediliyor.
Poznanlı araştırmacılar, bu vakte kadar doğu alanında üç farklı hafriyat çalışması yürüttü: TP (Team Poznań), TPC (Team Poznań Connection) ve East (doğu höyük).
Kazı çalışmaları birbiriyle ilişkili olup, höyüğün şimdiye kadar hiç incelenmemiş olan geç evrelerine ilişkin, son 300 yılındaki işleyişini mercek altına aldı. Böylece, yerleşimin çöküşünün nedenleri ve bu çöküşün nasıl gerçekleştiği konusunda bilgiler ortaya kondu.
Ayrıca Çatalhöyük’te Polonya’nın yürüttüğü araştırmalarla kelam konusu devirde bölge sakinlerine dair toplumsal değişimler ve Kuzey ve Batı Anadolu bölgelerine göç süreci de bu bulgularla birlikte daha açık bir formda anlaşıldı.
Söz konusu araştırmalar, Neolitik medeniyetin, yani insanların yerleşik hayata geçip tarıma başladığı devrin kazanımlarının Anadolu’dan, bugünün Polonya’sı da dahil olmak üzere Avrupa’ya aktarılması manasına gelen neolitikleşme sürecinin kökenlerini anlamak için temel bir kıymete sahip.
İNSANSIZ HAVA ARAÇLARIYLA DESTEKLENİYOR
Halihazırda yürütülen araştırmanın gayesi ise, insanların göçebe hayatı terk ederek Çatalhöyük’te kurduğu yerleşimin yakın etrafındaki alanın o devirde ne formda kullanıldığı hakkında bilgi edinmek. Bu süreçte, birbiriyle irtibatlı arkeolojik, jeofiziksel, jeomorfolojik araştırmalar yürütülürken, insansız hava araçlarından da yararlanılıyor.
Polonyalı grup, yerleşimin keşfedilen kalıntılarının muhafaza çalışmalarının yanı sıra lokal ziyaretçilere ve turistlere sergilenebilir hale getirilmesi sürecinde de yer aldı.
Önümüzdeki periyotta ise, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın onayı ile TPC bölgesinin üzerine bir sergileme alanı yapılması bekleniyor. Bu sergileme sayesinde, bölgede keşfedilen konut mimarisinin kalıntılarını sergilemek de mümkün olacak.
Projenin bu vakte kadar elde edilen sonuçları, itibarlı milletlerarası mecmualarda ve araştırma makalelerinde yayınlandı. Türkiye ve Polonya’nın yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İsrail, Çin ve birçok Avrupa ülkesinde bir dizi memleketler arası konferansta sunuldu.
Çatalhöyük’teki proje ayrıyeten, Poznan’daki Adam Mickiewicz Üniversitesi Arkeoloji Fakültesi’nde ‘Doğu ve Antik Arkeoloji’ yüksek lisans programının oluşturulmasına katkıda bulundu.
Geçen sene Eylül ayında Çatalhöyük’ün doğu alanındaki hafriyatlarda, klasik yapılardan daha büyük, tek başına duran ve içinde hücreleri olan bir yapının içinde çoklu mezar bulunmuştu.
BAŞKA ALANLARDA DA ARKEOLOJİK İŞBİRLİĞİ VAR
Polonya-Türkiye işbirliği Çatalhöyük’le de hudutlu değil. İki ülke, İstanbul’da bölgenin en büyük arkeolojik araştırma projesini halihazırda Küçükçekmece Gölü (İstanbul-Avcılar) kıyısındaki Firuzköy yarımadasında yürütüyor.
Bu bölgenin ehemmiyeti ise, tarih öncesinden antik çağa, Bizans’tan Osmanlı periyoduna kadar insan yerleşiminin izlerinin burada keşfedilmiş olması. Bölgede gerçekleştirilen hafriyatlarda, büyük bir liman ve sarnıç kalıntıları, Erken Hıristiyanlık periyodu bazilikası, sıhhat merkezi, martyrion – çok renkli hoş mozaiklerle süslenmiş bir iç yere sahip bir aziz mezarı, bir mezarlık ve binlerce sıra dışı eser (madeni paralar, mühürler, amforalar, mücevherler, kandiller, yapıların iç kısmında girift halde dekore edilmiş mermer ayrıntıları, Charitus isimli bir bayanın anısına yapılmış bir mezar yazıtı) çıkarıldı.
Kocaeli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Şengül Aydıngün başkanlığında ve 2014 yılından beri Türkiye-Polonya iş birliğiyle yürütülen, Türk üniversitelerinden seçkin uzmanların katıldığı bu proje, Akdeniz’in en kıymetli uygarlık, irtibat ve ticaret merkezlerinden biri olan Bizans-Konstantinopolis-İstanbul tarihine yesyeni bir ışık tuttu.
Polonya tarafında ise projenin yürütücülüğünü Polonya Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnoloji Enstitüsü’nü ve Wrocław Üniversitesi’ndeki Klasik, Akdeniz ve Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nü temsilen Prof. Błażej Stanisławski yapıyor.
İstanbul / Avcılar’daki Bathonea Antik Yerleşimi Arkeolojik Hafriyat Alanı’nda Vikingler’in de izine rastlandı. Bathonea, İstanbul kentine epey yakın bir liman olarak kullanılırken, Akdeniz havzasındaki başka kentlere kıyasla bu limanın büyüklüğü, kente yakınlığı ve hacmi açısından büyük bir kültürel miras örneği olarak kabul ediliyor. Bölgedeki hafriyatlarda ayrıyeten Antik devirden tıp merkezi buluntuları da ortaya çıkarıldı. Çalışmalar, Avcılar Belediye lideri Turan Hançerli tarafından da yakından takip ediliyor ve gerek ulusal gerekse milletlerarası planda tanıtımı yapılıyor.
Polonyalı uzmanlar, ayrıyeten, uygarlık tarihi açısından en kıymetli arkeolojik bulgular ortasında kabul edilen Göbeklitepe’nin yanı sıra Samsun’daki Oymaağaç Höyüğü’nde, Aydın’daki Aphrodisias antik kentinde yürütülen hafriyatlarda vazife alan takımlarda de yer alıyor.
KÜLTÜRLERİN KARŞILIKLI ANLAŞILMASINA KATKI
Polonya’nın Ankara büyükelçiliği, bahisle ilgili yayınladığı basın açıklamasında, “Arkeoloji alanındaki uzun vadeli Polonya-Türkiye işbirliği, tıpkı vakitte, Türkiye’de Polonyalıların ve Polonya’da Türklerin çalışmaları başta olmak üzere kültürlerimizin karşılıklı olarak daha uygun anlaşılması için bir itici güçtür” sözlerine yer verdi.
Bu süreçte, Wrocław Üniversitesi’nde yeni bir Türkoloji Çalışmaları kısmının de kurulması bekleniyor. Kelam konusu kısımda, hem Türk lisanının hem de eski ve çağdaş Türkiye’nin ve Güney Kafkasya ve Orta Asya ülkeleri de dahil olmak üzere tüm Türk dünyasının kültürünün bölgede tanıtılması ve yeni uzmanların yetiştirilmesi hedefleniyor.
Polonya ile Türkiye ortasındaki bilimsel işbirliği, Türkiye Cumhuriyeti ve Polonya Cumhuriyeti hükümetleri ortasında imzalanan işbirliği mutabakatlarına dayanıyor ve Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği ile Polonya Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu nezaretinde yürütülüyor.
Öte yandan, Avrupa’daki öteki halklar ortasından Polonyalılar, arkeoloji ve antik çağ uygarlıklarına olan ilgileriyle öne çıkıyor. Bu yıl Ocak ayında Türkiye’deki misyonunu tamamlayan Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Müsteşarı Robert D. Rokicki de bunlardan biriydi, çünkü Kendisi Küçük Asya’nın tarihi coğrafyasının en büyük gizemlerinden birini çözmüş, bugün Anadolu’da bulunan antik bir kent olan Thebasa’nın kalıntılarını keşfetmiş bir diplomattı.
Rokicki iki asırdır aranan Thebasa antik kentinin bugün İç Anadolu’nun güneyindeki Karaman vilayetine bağlı Pınarkaya köyünün bulunduğu yerde olduğunu kanıtlamıştı.
Son beş yıldır Türkiye’ye gelen 2,5 milyon kadar Polonyalı turistin değerli bir kısmının da arkeolojik hafriyat bölgelerine yönlendirilmesi için bilgilendirme ve tanıtım çalışmaları ise devam ediyor.
