Hacı Orman
Haluk Gerger, Amerikan Komünist Partisi tarihini anlattığı üç ciltlik kitabından sonra yeni bir şeyler yazmaya pek de istekli değildi. Volkan Alıcı’yla birlikte onun karşısına bir ırmak söyleşi fikriyle çıkmış, yarım yüzyıldan fazla tutan bir vaktin muhasebesini birlikte yapmayı önermiştik. Gerger’in Beyrut Amerikan Üniversitesi, ABD John Hopkins Üniversitesi, Stockholm Üniversitesi ve Oxford Üniversitesi’ndeki öğrencilik yılları dünyada ve Türkiye’de muazzam gelişmelere sahne olduğu için ırmak söyleşinin başlangıç noktasını 68 gençlik hareketi olarak saptamıştık. Bununla birlikte söyleşimizin odak noktasında 80’li ve 90’lı yıllar olacaktı. Zira 80 darbesinden çabucak sonra Aziz Nesin’le birlikte Aydınlar Dilekçesi’ne ön ayak olmuş, “Kürt meselesi”nin en tartışmalı vakitlerinde Özgür Gündem gazetesi Yayın Şurası Başkanlığı’nı üstlenmiş, birebir periyotlarda merkezi Cenevre’de bulunan BM Dernekleri Dünya Federasyonu İdare Heyeti üyeliğinde bulunmuş, tekrar 90’larda New York Körfez Savaşı Memleketler arası Savaş Kabahatleri Mahkemesi üyeleri ortasında yer almıştı. Bütün bunlar ve daha pek çok şey, onu hayalimizdeki ırmak söyleşinin cazip bir muhatabı kılıyordu.
Fakat Haluk Gerger bu teklifimizi kabul etmedi. Onun yerine okuyucunun karşısına ‘Anti-Marksist Devrimcilik’ kitabıyla çıkmayı tercih etti. ‘Marksizm Öncesi İsyancı Gelenek ve Günümüze Yansımaları’ altbaşlığını taşıyan 224 sayfalık çalışma, Marksizme çok benzeyen ve hatta onun ismine yaşamaya devam eden, ancak şahsen Marx tarafından “ham komünizm” ve “yontulmamış devrimcilik” olarak mahkûm edilmiş bir anlayışı detaylarıyla inceliyor. Bu incelemede “ham komünizm” yahut “yontulmamış devrimcilik” tabirlerinin birer itham olmadığını, bir çeşit devrimcilik anlayışının terminolojik karşılığı olduğunu öğreniyoruz. Bu anlayışın Avrupa ve Rusya’daki tarihi kaynaklarını, Blanqui ve Neçayev üzere esas temsilcilerini, bunların Marx ve Engels’teki olumlu ve olumsuz yansımalarını görüyoruz. Münasebetiyle Gerger’in kitabı, az bilinen bir bahisle ilgili kuvvetli bir bilgi deposu niteliğinde olmakla birlikte analitik bir kıymet de taşıyor.
Anti-Marksist Devrimcilik: Marksizm Öncesi İsyancı Gelenek ve Günümüze Yansımaları, Haluk Gerger, 224 syf., Yordam Kitap, 2022. BİR TAKLİT, BİR UR, BİR KANSEROJEN UNSUR
Yazarın temel tezi şunu şöyle özetleyebiliriz: “Ham Komünizm” yahut “Yontulmamış Devrimcilik”, 150 yıl evvel kadar şahsen Marx tarafından mağlubiyete uğratılmasına karşın sonraki devirlerde Marksizmin içinde nöbetler halinde nüksetti, bazen çok tesirli de oldu; günümüzde ise neredeyse Marksist hareketlere hükümran olmuş durumda. Bir taklit, bir ur, bir kanserojen öge lakin kimse farkında değil. Herkes bunun Marksizm olduğunu zannediyor, içtenlikle Marx ve Lenin’i referans alan bu kesitler temelinde Blanquici ve Neçayevci olduklarının ayırdına varamıyor. Münasebetiyle Marksizm-Leninizme muazzam ziyan veren bu akımla hesaplaşarak yol almak gerekiyor.
‘Anti-Marksist Devrimcilik’, Marksizmin kökenlerine kadar indiği ve orada bulduğu değişik bir fenomeni tartışmaya açtığı için, öncelikle bir keşif çalışmasıdır. Haluk Gerger, şahsen Marx ve Engels tarafından “ham komünizm” ve “yontulmamış devrimcilik” olarak isimlendirilen bir gayret stilinin tarih içindeki seyrini gözler önüne sererken, isyancılık ile devrimcilik ortasındaki farkı teorik bir çerçeveye kavuşturuyor. Başka yandan, bu kitap, on dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren yakaladığı kelam konusu olguyu yirmi birinci yüzyıl şartları bağlamında ayrıyeten irdelemesi nedeniyle de, şimdiki bir perspektif çalışmasıdır. Gerçekten muharririn ana tezi, “ham komünizm”i aşamayan bir sosyalist hareketin çürüme sarmalından kurtulamayacağı istikametindedir. Bu bakımdan ‘Anti-Marksist Devrimcilik’, öne çıkardığı siyasal ve teorik referanslar aracılığıyla radikal Türkiye soluna sert bir yüzleşme imkanı sunmakta, bu tarafıyla âdeta psikanalitik bir boyut kazanmaktadır.
ALANINDA BİR BİRİNCİ KİTAP
Temellerini samimiyetle Marksizme dayandıran ancak Haluk Gerger’in burada ileri sürdüğü argümanlara nazaran “ham komünist” yahut “yontulmamış devrimci” olanlar, bu huzur bozucu kitabı nasıl karşılayacaktır? Belirtmek gerekir ki, Marksizmin tarihine bu açıdan bakan öbür bir çalışma yoktur; münasebetiyle bu inceleme, alanında bir birinci olmanın bütün olumlu ve negatif ayrıcalıklarıyla yüklüdür. Öfkeli şaşkınlık dahil, gösterilecek her türlü reaksiyon, yeni başlamakta olan bir tartışmayı ileri götürebilir ve bilhassa arayış içinde olan gençlere bir modül da olsa ışık tutabilir. Tahminen de o tartışma hiç başlamaz ve bu kitap da unutulmuşluğun kuyusuna düşer. Birçok şey üzere bu da vaktin ruhuna bağlı.
