16 Haziran (Bloomsday) James Joyce için de Joyce hayranları için de değerli bir tarih olarak bilinir. 2022 yılı prestijiyle 118. yılı kutlanan 16 Haziran’ı bu derece bedelli kılan şey ‘Ulysses’in 16 Haziran 1904’te geçmesi değil yalnızca. Joyce’un büyük aşkı olan Nora Barnacle’le birinci romantik buluşmaları da birebir tarihe rastlar. Halbuki ikisi de birbirinden epeyce farklı insanlardır; eğitimleri, kültürleri, hayata bakışları ortasında dağlar taşlar vardır. Lakin her şeye karşın münasebetleri Joyce’un vefatına kadar sürer. En değerli ortak noktaları sevgiyse, bir başkası yoksulluktur. Bilhassa de Joyce’un yoksulluğu…
ERKEK KATİLİ NORA
John ve Mary çiftinin (hayatta kalan) birinci çocuğu olarak 2 Şubat 1882’de dünyaya James Joyce gelir. On kardeştirler. Annesi erkenden ölünce aile tamamıyla dağılır. Bir sistem oturtamamalarının başka sebebi de alacaklılarıdır. Haciz memurlarından kaçmak için daima taşınırlar, bu nedenle diken üstünde yaşarlar. Haftada bir konut değiştirdikleri bile oluyordur.
Joyce, konuttan de aileden de erken yaşlarda kopar. Eğitimi münasebetiyle farklı kentlerde yaşar fakat parasızlık yüzünden okula devam edemez. Bütün hayatı para kazanma telaşıyla ve bu telaş esnasında yaptığı okumalar ve birinci yazı denemeleriyle geçer. Ta ki 10 Haziran 1904’e kadar. 10 Haziran’da tesadüfen tanışıp 16 Haziran’da buluştuğu kişi Nora Barnacle’dır.
21 Mart 1884’te fırıncı bir babayla, terzi bir annenin çocuğu olarak dünyaya gelir Barnacle. Manastır eğitiminden geçmiştir. Hamallık ve çamaşırcılık yaparak hayatını kazanmaya başlar. Barnacle’ın erkeklerle bağlantısı de epey “şansızdır”. Teze nazaran, Barnacle’ın âşık olduğu erkekler çeşitli hastalıklar hasebiyle genç yaşta ölmüşlerdir. Arkadaşları bu yüzden Barnacle’a “erkek katili” lakabını takar. İlerleyen yıllarda meskenden ayrılıp Dublin’e gelen Barnacle bir otelde temizlikçi/çamaşırcı olarak çalışmaya başlar. 16 Haziran’dan sonraysa onun hayatı da Joyce’unki üzere değişir.
DAHA UYGUN YENİLMEK
Yolda tesadüfen karşılaşıp konuştuklarında lafı fazla uzatmadan -yahut daha da fazla uzatmak için- buluşmaya karar verirler fakat Barnacle buluşmaya gelmez. Joyce çok kırılmıştır kırılmasına lakin ondan o denli etkilenmiştir ki kestirip atamıyordur, tersine onu tanımak için doymak bilmez bir iştah duyar. Neden sonra tekrar buluşurlar ve Barnacle’ın kanı da Joyce’a kaynar. İlerleyen günlerde daha sık buluşsalar da parasızlık yüzünden gönüllerince eğlenemezler, onlar da bir yerlere oturmak yerine daima yürüyüş yaparlar.
Joyce, Zürih’teki bir okula öğretmenlik için kabul edildiğinde hazırlanıp birlikte yola çıkarlar. Bundan sonra bir arada olacaklarının en kıymetli bir işaretidir bu. Lakin Zürih’e vardıklarında okuldaki öğretmen kontenjanının dolduğunu öğrenirler. Büyük umutlarla çıktıkları bu yolda birinci elden bu türlü bir aksilikle müsabakaları her ne kadar can sıkıcı olsa da geri adım atmayıp, Zürih’ten Trieste’ye, buradan da Pola’ya geçerler. Joyce burada hasbelkader bir iş bulur; Avusturya donanmasındaki subaylara haftada iki sterlin karşılığında İngilizce öğretiyordur. Ucuz bir otelde kalıp bazen akşam yemeği bile yemeden geçen geceler, ortalarındaki aşkı da olumsuz tesirler.
Bir müddet sonra Joyce bir okulda öğretmenlik işi bulduğunda biraz rahat etmeye başlarlar. Birinci çocukları da bu sıralarda doğar. Joyce 25, Barnacle 23 yaşındadır. İlerleyen aylarda bir bankada işe girmek için soluğu Roma’da alan çift, bu kararın da kendilerine güzel gelmediğini kısa mühlet sonra anlar. Bankacılık işleri Joyce’a nazaran değildir, kendini hiç oraya ilişkin hissetmediği için daima sorun yaşar. Bir de parasızlık vardır doğal. O kadar ki özel ders vermeden geçinmeleri mümkün değildir. Bu yıllarda çocukları yüzünden de kimi kahırlar yaşarlar. Birçok ucuz otel, gürültüye sebep olur telaşıyla onlara yer vermez. Joyce dersten derse koşup para kazanmaya çalışırken, gidecek bir yeri olmayan Barnacle, kucağında bebeğiyle sinema solanlarında veyahut kafelerde akşama kadar vakit öldürmek zorunda kalıyor, lakin Joyce geldikten sonra o günün parasıyla yeni bir yer tutup dinlenmeye fırsat buluyordur. Marsilya’ya gitmeye niyetlenip bilet parası bile denkleştiremedikleri günlerde gerisin geri Trieste’ye dönerler. Barnacle’ın ikinci hamileliği de bu sıralarda olur. Joyce bir yandan ‘Ulysses’i yazıyor, bir yandan para kazanmaya çalışıyordur. Barnacle ise büsbütün yalnızdır. Sonra öbür kitaplara gelir sıra, farklı işlere, farklı zahmetlere… Değişmeyen tek şey yoksulluktur. Böylesi bir hayat vakit zaman ikisinin de öfke patlamaları yaşamalarına, vakit zaman da diğerleriyle görüşmelerine, buna meyletmelerine sebep olur lakin birbirlerinden asla kopmazlar. 1931’de evlilik kararı alırlar. 1941’de, Joyce’un vefatına kadar süren evliliklerinde bir çocuklarını da şimdi bebekken kaybederler.
James and Nora, Edna O’Brien, Çev:irmen Zeynep Çiftçi, 64 syf., Alfa Yayıncılık, 2022. KİTAPLARDAN SİNEMALARA TAŞAN BİR AŞK
“Yazarlar kendileriyle yaşayan insanların başına birer beladır. Oradadırlar, ama tıpkı vakitte orada yokturlar. Süreklilikle kendini gösteren merakları, müşahedeleri, listeler yapan başları ve bir öteki insanın içine bakma dileğiyle oradadırlar. Ama bu arzuyu yapıtlarının içine akıtırlar.”
Edna O’Brien’ın ‘James ve Nora: Joyce’un Evliliğinin Portresi’ isimli kitabında yaptığı bu tespit oldukça kıymetli. Geçtiğimiz günlerde Alfa Yayınları etiketiyle raflara giren bu biyografi kitabının tercümanı ise Zeynep Çiftçi. O’Brien onlarca mükafata sahip bir müellif; yirmiye yakın romanının yanında biyografik çalışmaları da var. ‘James ve Nora: Joyce’un Evliliğinin Portresi’, bunlardan biri. Bu kitabında klasik biyografilerin bilakis yalnızca ikili ortasındaki bağlantıya odaklanmış O’Brien. Birbirlerine hem yeterli hem makus manada nasıl dokunduklarını, hayatlarını nasıl cennete ve cehenneme çevirdiklerini anlatmış.
Konuyla ilgili daha detaylı bilgi isteyenler tekrar O’Brien imzalı, yeniden Zeynep Çiftçi çevirisinde ve yeniden Alfa etiketine sahip ‘James Joyce’ kitabına da bakabilirler. Bir de 2000 yılında Pat Murphy direktörlüğünde gösterime giren “Nora” isimli bir sinema var. Başrollerinde Ewan McGregor ve Susan Lynch oynuyor. Bu sinema de aklınızda olsun. Yoksulluğun iki insanı hem nasıl bir ortada tutup hem de nasıl farklı yerlere savurduğunu pek âlâ halde anlatıyor.
