Neda Yusufi nedayusufi01@gmail.com
Yunan mitolojisindeki anlatıları düşündükçe akla, sonu vefatla biten öyküler ve birbirine kavuşamayan âşıklar gelir. Lakin bütün bu tragedyaların yanında sonu mutlukla biten kıssalar de yok değil. Mitolojideki en çarpıcı aşklardan birisi olan Eros ve Psykhe’nin aşkı buna en büyük örnek. Bu çalkantılı aşk kıssası; şiirlere ve kıssalara mevzu olmuş, hakkında fotoğraflar ve heykeller yapılmış, birçok sanatkara ilham vermiştir. Aşkın vazgeçilmez ögelerinden birisi elbet kıskançlıktır. Eros ve Psykhe’nin kıssası de kıskançlıkla başlar. Psykhe hoşluğu lisanlara destan bir prensestir. Öylesine hoştur ki herkes ona hayranlık duyar. Bu hayranlık vakitle insanların hoşluk tanrıçası Aphrodite yerine ona tapınmasına neden olur. Bu durum da Aphrodite’i çok sinirlendirir. Aphrodite, hoşluğuyla herkesi etkileyen bu bayanı cezalandırmak için aşk rabbi olan oğlu Eros’tan, Psykhe’yi yakışıksız ve kaba bir canavara âşık etmesini ister.
Güzelliğin laneti
Bir gece vakti Eros, Psykhe’nin odasının penceresinden içeri girer. Uyuyan Psykhe’ye yaklaşır Eros ve tam onu lanetleyecekken Psykhe uykusunda hareket eder. Psykhe’nin hoşluğu karşısında şaşkına dönen Eros, ezkaza okunu kendine saplayıp panikle odadan kaçar. Olanlardan bihaber hayatına devam eden Psykhe, bir müddet sonra insanların kendisine âşık olmadığını fark eder. Herkes ona hayranlık duymakta lakin onu sevecek kadar yakınlaşmak istememektedir. Kardeşleri evlenmiş, o ise tek başına kalmıştır. Hoşluğu bir lanet haline gelmiştir. Prensesin babası, bu durumun sebebini öğrenmek için Delphi kâhinine sarfiyat. Apollon ona kızının dehşetli bir canavarla evleneceğinin ve canavarın onu Dilek Dağı’nda beklediğinin haberini verir. Çaresiz baba, kızının bahtsız bahtını kabul ederek onu dağın zirvesine götürür. Psykhe yalnız başına mukadderatına teslim olmuş bir halde uçurumun kenarında beklerken, “batı rüzgârı” olarak da anılan Zephyr onu nazikçe yeni konutuna gerçek uçurur.
Prensesin gizemli aşkı
Psykhe, kendini bir masal sarayının önünde bulur. Görünmez hizmetkârlar tarafından karşılanır ve kocasını beklemeye koyulur. Kocası gece yanına sarfiyat ve birlikte olurlar. Bu her gece tekrar eder ve vakitle birbirlerine âşık olurlar. Gecenin karanlığında Psykhe kocasının kim olduğunu bir türlü göremez ve gizemli aşkının kimliğini merak eder. Ancak kocası yüzünü göstermek istememektedir. Prenses, vakit geçtikçe yeryüzünde bıraktığı ailesini özlemeye başlar, onları görmek ister. Kocasına bu dileğini iletir ve kardeşleri onun yaşadığı saraya gelir. Sarayın ihtişamı karşısında şaşkına dönen kardeşleri Psykhe’yi kıskanır. Ona kehaneti unutmaması gerektiğini, kocasının bir canavar olduğunu ve onu öldürmek istediğini söylerler. Kuşkuya düşen Psykhe bir gece elinde lamba ve hançerle uyuyan kocasının yanına sarfiyat. Psykhe, lambanın ışığında kocasının yüzünü görünce olduğu yerde kalakalır. Canavar sandığı kocası, rablerin en güzeli olan Eros’tur. Eros, âşık olduğu Psykhe’nin canavarla evlenmesine razı olmamış, onu bu saraya getirmiştir. Psykhe şaşkınlıkla bakarken elindeki lambanın yağı Eros’un üzerine damlar ve ilah acıyla uyanır. Eros, elinde hançerle karısını görünce uğradığı ihaneti anlar ve hışımla sarayı terk eder. Psykhe’den tek bir şey istemiştir ama o bu isteği yerine getirmemiştir.
Zorlu görevler
Psykhe, pişmanlıkla yeryüzüne dönüp rahmet tanrıçası Demeter’in tapınağına masraf. Demeter, bu hoşlar hoşu ölümlüye acır ve kendini affettirmesi için yapması gerekenleri anlatır. Şayet Psykhe, Aphrodite’e hizmet edip istediklerini yaparsa tanrıça onu affedecektir. Aphrodite, Psykhe’yi bir tahıl ambarına götürerek içeride bulunan bütün tohumları teker teker çeşitlerine nazaran ayırmasını söyler. Psykhe, bunu nasıl yapacağını düşünürken uzaktan onu izleyen Eros, hayatının aşkının çektiği acıyı görüp ona yardım eder. Karıncaları harekete geçirir ve kısa vakitte bütün tohumların ayrılmasını sağlar. Aphrodite, ikinci misyon olarak ondan en tehlikeli hayvanlardan birisi olan altın yünlü koyunun yünlerini getirmesini ister. Psykhe, yünleri toplamanın yolunu düşünürken gaipten bir ses ona dikenli çalılar ortasından geçen koyunların çalılara takılmış yünlerini toplamasını söyler. Böylelikle Psykhe, bu misyonu de muvaffakiyetle tamamlar. Üçüncü vazife, yeryüzü dünyasıyla yer altı dünyasını ayıran Styx Nehri’nden su getirmektir. Psykhe, ırmağın başında dururken bir kartal elindeki sürahiyi alır ve suyu doldurup Psykhe’ye geri verir. Bu kartalı Psykhe’ye acıyan Zeus yollamıştır. Herkesin Psykhe’ye yardım ettiğini görüp sonlanan Aphrodite, prensese son bir misyon daha verir.
Ölüm uykusu
Psykhe, yer altı dünyasına gidecek ve yer altı kraliçesi Persephone’dan ilahi hoşluğu alıp Aphrodite’e sunacaktır. Psykhe, yer altı dünyasına ulaşmak için ölmesi gerektiğinin farkındadır. Yazgısını kabul eder, aşkı için ölecektir. Fakat gaipten bir ses duyar yeniden. Ses ona yer altı dünyasına öbür bir giriş daha olduğunu söyleyerek yardım eder. Ama dönüş seyahati sırasında Persephone’dan aldığı, içinde ilahi hoşluğun bulunduğu kutuyu açmaması gerekmektedir. Dönüş yolunda, Psykhe ırmakta kendi yansımasını fark eder. Çektiği acılar eski hoşluğunu kaybetmesine sebep olmuştur. Eros’la tekrar kavuşacağını da düşünerek kutudan biraz hoşluk almasının sorun olmayacağını, hoşluk tanrıçası olan Aphrodite’in daha fazla hoşluğa gereksinim duymayacağını düşünür. Lakin kutudan hoşluk yerine mevt uykusu çıkar ve Psykhe oracıkta can verir. Yaşananların farkına varan Eros süratlice onun cansız vücudunun yattığı yere masraf ve içinden vefat uykusunu çıkartarak Psykhe’yi canlandırır. Eros, Psykhe’nin kararlılığından etkilenip çoktan onu affetmiştir. Zeus’tan onu ölümsüz kılmasını diler. Zeus da bu aşk karşısında Eros’un isteğini geri çevirmez. Böylelikle Psykhe ve Eros sonsuza dek birlikte yaşarlar.
Aşk ve ruh
Aşk, içinde sevgi ve inanç üzere düzgün hisleri barındırırken tıpkı vakitte kıskançlık ve intikam hislerini da içerir. Birebir formda hoşluk de genelde olumlu görülse de Psykhe’nin bütün acıları, Aphrodite’i bile aşan hoşluğundan doğmuştur. Bunun yanında Psykhe ve Eros’un aşkı ne kadar büyük olsa da içinde meseleler ve çatışmalar barındırır. Psykhe, Eros’a aşkla bağlıdır fakat ona tam olarak güvenemez ve bu Eros’un onu terk etmesine sebep olur. Tekrar de yaşanan bütün zorlukların sonunda Eros ve Psykhe birbirlerine kavuşurlar. Eros, ezeli ve ebedi olan tutkuyu, aşkı sembolize eder. Psykhe ise ruh manasına gelmektedir. Psykhe ve Eros’un kıssasında olduğu üzere, aşk ve ruh, kuvvetli yollardan geçseler bile her vakit birbirlerini bulacaktır. Ayrıyeten Azra Erhat’ın da belirttiği üzere bu öyküde “sonraları bütün dünya folklorunda kullanılacak motif ve temalar görülmekte, masal tipinin en eski kaynaklarının da Anadolu’da bulunduğu ortaya çıkmaktadır.”
